Matriks je premijerno prikazan u Sjedinjenim Državama 24. marta 1999. Zaradio je 171 milion $ u SAD, 460 miliona $ širom svijeta, a kasnije je postao prvi film koji je u Sjedinjenim Državama prodat u više od tri miliona primjeraka na DVD-u
Matriks je snimljen u koprodukciji američkog studija Warner Bros. i australijskog studija Village Roadshow Pictures. Gotovo sve scene snimane su u studijima Fox u Sidneju, kao i u samom gradu. Prepoznatljivi predjeli nisu uključeni kako bi se stekao utisak generički stvorenog američkog grada.
Slogan filma je bio: Povjeruj u nevjerovatno.
U filmu je kôd koji reprezentuje sâm Matriks predstavljen kao padajući niz zelenih slovnih karaktera na monitoru računara. Ovaj kôd uključuje slovne karaktere katakane obrnute kao u ogledalu i latinična slova i brojeve. Uopšteno gledano, izgled filma uključuje prepoznatljivu zelenu boju u scenama koje se odvijaju u Matriksu, dok u scenama iz stvarnog svijeta preovlađuje plava boja. U prilog tome ide i to da su planovi grada uključeni u enterijer u Matriksu, kako bi se nagovijestila hladna, logična, vještačka priroda tog okruženja.
Digitalna kiša veoma podsjeća na slični kompjuterski kôd u filmu Ghost in the Shell.
Film je poznat po razvoju i popularizaciji upotrebe vizuelnog efekta poznatog kao bullet time, koji omogućava gledaocu da gleda usporeni snimak neke scene dok izgleda kao da kamera kruži oko scene normalnom brzinom.
Muziku za film komponovao je Don Dejvis (Don Davis). On je primijetio da se ogledala često pojavljuju u filmu: odraz u Morfeusovim naočarima; agenti koji hapse Nea vide se u retrovizoru Trinitinog motorcikla; Neo posmatra kako se slomljeno ogledalo obavija oko njega; odraz koji se krivi dok se kašika savija; odraz helikoptera vidljiv je dok se približava oblakoderu. Film takođe sadrži brojne reference na knjigu Alisa u zemlji čuda, čiji se nastavak zove Alisa u zemlji ogledala. Dejvis se fokusirao na temu refleksije dok je komponovao muziku za film, naizmjenično između sekcija orkestra i pokušavajući da inkorporira kontrapunktne ideje.
Kao dodatak Dejvisovoj muzici, saundtrek filma sadrži i muziku izvođača kao što su Rammstein, Rob Dougan, Rage Against the Machine, Propellerheads, Ministry, Massive Attack, Deftones, The Prodigy, Rob Zombie i Marilyn Manson.
Matriks je osvojio četiri Oskara – za montažu, za obradu zvuka, za vizuelne efekte i za zvuk. Godine 1999. osvojio je Nagradu Saturn za Najbolji naučnofantastični film i Najbolju režiju. Matriks je takođe dobio i nagradu BAFTA za Najbolji zvuk i za Najbolje dostignuće na polju specijalnih vizuelnih efekata, a nominovan je i za najbolju fotografiju, scenografiju i montažu.
Nekoliko stvaralaca iz oblasti naučne fantastike komentarisalo je film. Pisac Vilijam Gibson (William Gibson), ključna figura u žanru sajberpanka, nazvao je film nevinim uživanjem koje nije osjetio dugo vremena, dodavši da je Neo njegov omiljeni naučnofantastični heroj svih vremena, apsolutno. Džos Vedon (Joss Whedon) nazvao je film “moj broj jedan” i pohvalio njegovu priču, strukturu i dubinu, zaključivši da “funkcioniše na kome god nivou želite da ga postavite”. Filmski stvaratelj Daren Aronofski (Darren Aronofsky) prokomentarisao je: “Izašao sam iz Matriksa […] i razmišljao, ‘Kakav naučnofantastični film sada ljudi mogu da naprave?’ Braća Vačovski su praktično uzeli sve najbolje SF ideje XX vijeka i od njih napravili ukusni pop kulturalni sendvič koji su svi na planeti proždrali.”
Glumci su mislili da će vježbanje borilačkih veština trajati par nedjelja. Ispostavilo se da će trajati više od pet mjeseci (oktobar 1997 — mart 1998), prvenstveno zato što su glumci i braća Vačovski željeli da smanje upotrebu dublera i kaskadera koliko god je to moguće. Režiseri su željeli da gledaoci vide da glumci zaista izvode akcione scene. Svaki od glumaca imao je svog ličnog kung fu učitelja. Keri En-Mos povrijedila je članak tokom snimanja scene upada u federalnu zgradu, ali nikome nije rekla kako je ne bi zamijenili, zbog čega sledećeg dana nije bila u stanju da hoda.
Prema riječima Dona Dejvisa, Džoni Dep je bio prvi izbor braće Vačovski za ulogu Nea, ali je Warner Bros. želio Breda Pita ili Vala Kilmera. Nakon što su Kilmer i Pit odbili ulogu, Warner Bros. je bio spreman da razmotri ulogu Depa, ali je istovremeno pokušavao da nametne Kijanua Rivsa, koji je naposljetku i dobio ulogu. Uloga Morfeusa je najprije ponuđena Šonu Koneriju ali ju je on odbio objasnivši da ne razumije scenario. Za ovu ulogu je u jednom trenutku razmatran i Gari Oldman, kao i Samjuel L. Džekson. Žan Reno odbio je ulogu agenta Smita da bi glumio u filmu Godzila.
Australijski glumci koji se pojavljuju u filmu promijenili su akcenat kako bi ispunili standarde tržišta u SAD.
Matriks sadrži mnoge reference, kako na savremene filmove i literaturu, tako i na istorijske mitove i filozofiju, uključujući mesijanstvo, budizam, gnosticizam, hrišćanstvo, egzistencijalizam, nihilizam, vedantu, advaitu hinduizam, jogu vašišta hinduizam i sikizam. Zaplet filma podsjeća na Platonov alegorijski Mit o pećini, Dekartovog (René Descartes) zlog genija, Kantovo razmatranje fenomena nasuprot noumenu i eksperiment sa mozgom u tegli, kao i Bodrijarovu (Jean Baudrillard) studiju Simulacra and Simulation. Postoje i sličnosti sa sajberpank romanom Neuromanser Vilijama Gibsona.
Ghost in the Shell, film japanskog režisera Mamoru Ošija (押井守 Oshii Mamoru), imao je snažan uticaj na Matriks. Producent Džoel Silver (Joel Silver) izjavio je da su braća Vačovski svoje namjere za film opisali tako što su mu pustili tu animu i rekli: “Mi hoćemo da ovo uradimo izistinski”. Micuiša Išikava (石川光久 Mitsuhisa Ishikawa) iz anime studija Production I.G., koji je producirao Ghost in the Shell primijetio je da visokokvalitetni izgled anime bio snažan izvor inspiracije za braću Vačovski. Takođe je prokomentarisao da su “…sajberpank filmovi veoma teški za opisivanje u trećem licu. Zamišljam da je Matriks vrsta filma koji je bilo veoma teško u pismenom obliku ponuditi filmskim studijima”. Po njegovom mišljenju, nakon što je Ghost in the Shell postao prepoznatljiv u Americi, braća Vačovski iskoristili su ga kao “promotivno sredstvo”.
Matriks se može posmatrati i kao priča o Isusu, gdje Neo, Triniti i Morfeus predstavljaju Sveto Trojstvo. Neo predstavlja Isusa (sina), Triniti predstavlja Sveti Duh, a Morfeus predstavlja Oca. Neo takođe posjeduje natprirodne moći i umire, nakon čega se ponovo vraća u život. U prilog ovoj ideji ide i činjenica da ime Anderson znači sin čovječji. Ime Neo predstavlja anagram od One (jedini, izabrani), značajno zbog puta do samospoznaje.
Matriks je bespogovorno vrhunski „sajberpank“ artefakt.
Matriks je izvršio snažan uticaj na pravljenje akcionih filmova u Holivudu. Podigao je nivo filmskih scena borbe unajmivši koreografa za borilačke veštine, kao što je Juen Vu-ping (袁和平 Yuen Woo-ping) sa hongkonške scene akcionih filmova, poznatoj po proizvodnji filmova sa borilačkim veštinama. Uspjeh filma Matriks doveo je do velike potražnje za takvim koreografima među filmskim stvaraocima koji su željeli tako sofisticirane scene borbe: Na primjer, Juen Vu-pingov brat, Juen Čung-Jan (Yuen Cheung-Yan) bio je koreograf na filmu Dardevil (2003).
Po uzoru na Matriks, filmovi su obilno počeli da koriste usporeni snimak, rotirajuću kameru, a često i slavni bullet time efekat sa likom koji je zamrznut ili se sporo kreće dok kamera kruži oko njega. Ovaj efekat je takođe i mnogo puta parodiran u komedijama kao što su Mrak film i Šrek i TV serijama Simpsonovi i Family Guy.
Izvor: Wikipedia
