Brionski plenum je naziv za Četvrtu plenarnu sjednicu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije (CK SKJ), održanu 1. jula 1966. godine u hotelu „Istra“ na ostrvu Brionima. Na ovoj sjednici sa svih državnih i partijskih funkcija smijenjen je Aleksandar Ranković Marko, dotadašnji potpredsjednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i sekretar Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije – jedan od trojice najvažnijih ljudi u zemlji.
Povod za održavanje Brionskog plenuma i smjene Aleksandra Rankovića bila je „afera prisluškivanja“ kada je predsjednik SFRJ Josip Broz Tito u svojoj rezidenciji u Užičkoj ulici broj 15 u Beogradu, pronašao aparate za prisluškivanje (i to u svom radnom kabinetu i spavaćoj sobi). On je o ovome odmah obavijestio politički i vojni vrh zemlje, a za prisluškivanje je optužio Upravu državne bezbjednosti (UDBA) i Aleksandra Rankovića. Odmah potom je formirana posebna komisija Izvršnog komiteta CK SKJ koja je imala zadatak da ispita navodne optužbe. Predsjednik ove komsije bio je Krste Crvenkovski, a komisija je saopštila da je prisluškivanja bilo. Na sjednici Izvršnog komiteta CK SKJ, održanoj 16. juna 1966. godine, na predlog Josipa Broza Tita, zakazana je za 1. jul Četvrta plenarna sjednica Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije sa zadatkom da ispita „slučaj Ranković“ i „aferu prisluškivanja“.
Sjednica Centralnog komiteta SKJ, bila je održana u hotelu „Istra“ na Brionima, a na njoj je raspravljano o prisluškivanju funkcionera, zloupotrebama i deformacijama u Upravi državne bezbjednosti. Aleksandar Ranković, kao dugogodišnji ministar unutrašnjih poslova i organizator službe bezbjednosti, je snosio glavnu krivicu. Plenum je posle duge rasprave prihvatio ostavku Aleksandra Rankovića na članstvo u CK SKJ i Izvršnom komitetu CK SKJ, kao i ostavku Saveznoj skupštini na mjesto potpredsjednika SFRJ. Pored Rankovića na sjednici je smijenjen i isključen iz CK SKJ dotadašnji Savezni sekretar za unutrašnje poslove Svetislav Stefanović Ćeća.
U periodu posle Brionskog plenuma, iz političkog života je uklonjen, smjenjivanjem i penzionisanjem, veliki broj pristalica Aleksandra Rankovića – Vojin Lukić, organizacioni sekretar CK SK Srbije; Životije Savić Srba, sekretar Republičkog SUP-a Srbije; general Miloje Milojević i drugi. 1967. uslijedila je reorganizacija Uprave državne bezbjednosti, kada je federalizovana (svaka republika imala je svoju službu) i promijenjen joj je naziv u Služba državne bezbjednosti. Služba je ovime bila jako oslabljena, što se posebno vidjelo u godinama raspada SFRJ.
Aleksandar Ranković je posle Brionskog plenuma, penzionisan i isključen iz Saveza komunista Jugoslavije. Sve do svoje smrti 1983. godine živio je u Beogradu i Dubrovniku, povučenim životom, bez ikakvih javnih i političkih nastupa.
Priredio: Dragan Leković
