Nikolaj Aleksandrovič Berđajev (u mnogim izvorima kao Berđajev, rus. Николай Александрович Бердяев; Kijev, 18. mart 1874 — Klamar, 24. mart 1948), ruski religijski i politički filozof, predstavnik egzistencijalizma.
Biografija
Rođen je u Kijevu u aristokratskoj porodici. Majka mu je bila polufrancuskinja, a otac Rus. Pohađao je vojnu školu, iz koje je izbačen zbog nedovoljne ocjene iz vjeronauke. Vjeroučitelj vjerovatno nije mogao da pretpostavi da će Nikolaj Aleksandrovič postati izuzetno značajan religiozni mislilac, koga u crkvenim krugovima nazivaju prorokom, doktor teologije i laureat za Nobelovu nagradu. Sa svega četrnaest godina čita Hegela, Kanta i Šopenhauera. Od ranog djetinjstva govori francuski (jezik koji su koristili u kući) i njemački.
Odlučuje da se posveti intelektualnoj karijeri i 1894. godine se upisuje na Kijevski univerzitet. Tamo postaje marksista i posle hapšenja na studentskim demonstracijama, četiri godine kasnije, izbačen je sa univerziteta. Nastavlja i posle toga sa aktivnostima usmjerenim protiv vlasti i biva osuđen na progonstvo u unutrašnjost u trajanju od tri godine.
1904. se ženi sa Lidijom Trušef, svojom životnom saputnicom, i par se seli u Petrograd, prestonicu i tadašnji centar intelektualne i revolucionarne aktivnosti.
Dva puta je za vrijeme carske Rusije boravio u zatvoru i privremeno prognan u unutrašnjost Rusije, i dva puta za vrijeme boljševizma. Jednom prilikom je nedjelju dana proveo u zatvoru Čeke da bi ga na kraju ispitivao sam Đeržinski, načelnik ČEKA-e.
Protjerivanje iz Rusije
1922. Berđajev je protjeran sa ženom Lidijom i njenom sestrom Jevgenijom Rap iz Rusije zajedno sa mnogim piscima i filozofima. Neko vrijeme boravi u Berlinu, a zatim u Parizu i na jugu Francuske.
Krajem septembra mjeseca 1945. godine, Lidija umire usled paralize muskulature grla koja je bila praćena otežanim govorom i uzimanjem hrane. Berđajev ostaje da živi sa svojim najboljim prijateljem, Lidijinom sestrom, Jevgenijom Rap. Univerzitet u Kembridžu mu 1947. godine dodjeljuje doktorat teologije honoris causa.
Umro je za svojim pisaćim stolom u martu 1948. u Klamaru u blizini Pariza.
Filozofija
U središte svoje filozofije je stavio slobodu, za koju je smatrao da postoji van Boga (pod uticajem njemačkih mističara, u prvom redu Jakoba Bemea). Smatrao je da je čovjek pozvan da stvara zajedno sa Bogom i da je ovaj život u stvari osmi dan stvaranja na koji je čovjek pozvan. Vjeruje da se čovjek može opravdati stvaralaštvom. Specifičan je i njegov odnos prema ideji pakla, za koji smatra da ne postoji, ali u svojoj filozofskoj autobiografiji ispovijeda da se svakog dana sa suzama moli za sve one koji se muče u paklenim mukama. Prihvata Fjodorovljevo uslovno tumačenje apokalipse, po kome je samo put zla predodređen, dok je Božiji put, put slobode i stvaralaštva.
U Petrogradu je osnovao Religiozno filozofsko društvo. Pod raznim uticajima stvara sopstveni filozofski sistem kao svojevrsni egzistencijalizam. Smatra imperativom vraćanje crkvi i hrišćanstvu, odnosno, hrišćanskom svijetu kao utočištu zakonitosti morala i civilizacije na razumu zasnovane. Duh čovjeka koji je stvorio tehniku nije u stanju zavladati njome, mijenjajući pritom organsko-iracionalno s organizaciono-racionalnim. Mašina mijenja čovječji rad i to treba da uništi ropstvo i siromaštvo čovjeka, ali mašina se ne pokorava onome što je od nje traženo, već mašina nameće nova, svoja pravila. Zloupotrebi mašine nije kumovala mašina, već baš čovjek. Mašina može biti moćno sredstvo pobjede nad prirodom ako je čovjek slobodnog duha.
Stvaralaštvo
Duhovna kriza inteligencije (1910)
Filosofija slobode (1911)
Aleksej Stepanovič Homjakov (1912)
Duša Rusije (1915)
Smisao stvaralaštva (1916)
Nacionalizam i imperijalizam (1917)
Nacionalizam i mesijanizam (1917)
Kriza iskustva (1918)
Sudbina Rusije (1918)
Mirosozercanije Dostojevskog (1923)
Smisao istorije (1923)
Novo srednjovjekovlje (1924)
Konstantin Leontijev (1926)
Filosofija slobodnoga duha. Problematika i apologija hrišćanstva (1928)
O dostojnosti hrišćanstva i nedostojnosti hrišćana (1928)
Marksizam i religija (1929)
O samoubistvu (1931)
Ruska religiozna psihologija i komunistički ateizam (1931)
Hrišćanstvo i klasna borba (1931)
O čovjekovom pozvanju. Opit iz paradoksalne etike (1931)
Hrišćanstvo i aktivnost čovjeka (1933)
Sudbina čovjeka u savremenom svijetu (1934)
Ja i svijet objekata. Ogled o usamljenosti i druženju (1934)
Duh i realnost. Osnove bogočovječanske duhovnosti (1937)
Hrišćanstvo i antisemitizam. Religiozna sudbina jevrejstva (1938)
O ropstvu i slobodi čovjekovoj. Ogled personalističke filosofije (1939)
Ruska ideja. Osnovni problemi ruske misli IXX i početka XX vijeka (1946)
Opit eshatološke metafizike (stvaralaštvo i objektivizacija) (1947)
Samospoznaja (1949)
Carstvo duha i carstvo ćesara (1949)
Egzistencijalna dijalektika Božanskog i ljudskog (1952)
Izvor i smisao ruskog komunizma (1955)
Istina i otkrovenje (1996)
Filosofija nejednakosti
Jakob Beme
Nova religijska svijest i društvena stvarnost
Duh i sloboda
Subjektivizam i individualizam u društvenoj filosofiji
