Vajmarski ustav je bio ustav Vajmarske Republike i ujedno prvi demokratski Ustav Njemačke. Ustav je bio osnova parlamentarne, demokratske i federativne Republike.
Ime je dobio po gradu Vajmar u pokrajini Tiringiji gdje se 1919. okupila ustavotvorna Njemačka nacionalna skupština.
Tvorcem Vajmarskog ustava smatra se Hugo Prajs, tadašnji ministar unutrašnjih poslova, inače profesor ustavnog prava.
Neki članovi tog Ustava su i danas sadržani u Ustavu Njemačke (njem. Grundgesetz).
Istorija
10. novembra 1918. godine došlo je do kapitulacije Njemačke. Iste godine u Njemačkoj izbija revolucija. U takvim uslovima Njemačko carstvo je palo novembra 1918, a istog dana je proglašena Republika. Ubrzo su raspisani izbori za ustavotvornu skupštinu. Rasprava o novom ustavu ubrzo je počela i on je donesen 11. avgusta 1919. godine.
To je bio Vajmarski ustav. Njemačka je postala parlamentarna republika, organizovana na federativnom principu, s tim da u ustav Rajha ulazi sedamnaest zemalja. Državnu vlast na nivou Rajha vrše organi Rajha. Rajhstag (Narodna skupština) sačinjavaju poslanici koji predstavljaju cijeli narod. Oni nisu bili vezani mandatom.
Predsjednika republike bira cijeli narod na sedam godina. On ima velika ovlašćenja. Njega po potrebi zamjenjuje kancelar. Vladu čini kancelar sa ministrima. Državno vijeće (Bundesrat) sačinjavaju predstavnici njemačkih zemalja, prema njihovoj veličini. U drugom odjeljku Vajmarskog ustava govori se o osnovnim pravima i dužnostima Njemaca, o društvenom životu, religiji i vjerskim zajednicama, obrazovanju i školama, privrednom životu.
Ističe se jednakost pred zakonom, da je sloboda osobe neprikosnovena, a da je svako ograničenje ili ukidanje individualne slobode od organa javne vlasti moguće samo na temelju zakona; Da se za krivično djelo može izreći kazna samo ako je u zakonu bilo predviđeno prije nego što je bilo učinjeno (nullum crimen nulla poena sine lege) i tako dalje.
Najzačajnijim dijelom Vajmarskog ustava smatraju se odredbe o pravima i dužnostima građana, koje sadrže neke značajne novine kao npr. odredba o zaštiti majke i djeteta, zbrinjavanje vanbračne djece ili pravo na nedjeljni odmor, zaštita rada, pravo na rad i sl. Najznačajnija novina vezana je za privatnu svojinu, gdje se ona više ne smatra nečim svetim i neotuđivim, već pravom koje mora biti ostvarivano u skladu sa opštedruštvenim interesima.
Prema članu 48. Vajmarskog ustava, šef države ima ustavne mogućnosti da zavede diktaturu. Tako u slučaju izvanrednog stanja, on je mogao da suspenduje korišćenje gotovo svih građanskih prava, i da mandat za sastav vlade povjeri licu koje ne mora da uživa povjerenje većine u parlamentu. Koristeći se tom odredbom, Hitler je došao na vlast.
Iako je Hitler odredbe Vajmarskog ustava uglavnom ignorisao, on je na snazi bio za sve vrijeme postojanja Trećeg rajha, te su ga ukinule tek savezničke okupacione vlasti 1945. nakon poraza Njemačke u drugom svjetskom ratu. Kada su četiri godine kasnije stvorene dvije njemačke države – Istočna i Zapadna Njemačka, obje su u svojim ustavima zadržale dio odredbi Vajmarskog ustava, a što uključuje i danas važeći Temeljni zakon Savezne Republike Njemačke.
Priredio: Dragan Leković
