2001: Odiseja u svemiru (engl. 2001: A Space Odyssey), film režisera Stenlija Kjubrika i knjiga pisca Artura Klarka. Nastali su u isto vrijeme, po motivima jedne od Klarkovih ranih priča „Stražar“ (engl. Sentinel). Naslov filma je 2001: Space Odyssey. Scenario su zajedno napisali Klark i Kjubrik, a Klark je kasnije često pričao da je autorstvo oba dijela zajedničko. Klark je u isto vrijeme pisao roman 2001: Odiseja u svemiru, objavljen ubrzo nakon što je film pušten na prikazivanje u bioskopima. Film prati putovanje na Jupiter s računarom HAL-om 9000 nakon otkrića tajanstvenog crnog monolita koji utiče na ljudsku evoluciju. Film se bavi temama egzistencijalizma, ljudske evolucije, tehnologije, vještačke inteligencije i vanzemaljskog života. Poznat je po naučno preciznom prikazu svemirskih letova, pionirskim specijalnim efektima i dvosmislenim snimcima. U filmu su se koristili zvučni efekti i minimalan dijalog umjesto tradicionalnih narativnih tehnika; filmska muzika sastoji se od djela klasične muzike, kao što su Na lijepom plavom Dunavu, Johana Štrausa mlađeg i Tako je govorio Zaratustra, Johana Štrausa starijeg.
Finansirana i distribuirana od američkog studija Metro-Goldvin-Majera, 2001: Odiseja u svemiru snimljena je i montirana gotovo u potpunosti u Engleskoj, koristeći studijske objekte MGM-a, koji su bili podružnica britanskog MGM-a i u Šeperton studiju, uglavnom zbog dostupnosti mnogo veće zvučne scene nego što je u to doba postojala u SAD. Produkcija je imala dodatni ugovor s Kjubrikovom producentskom kućom i vodilo se računa o tome da film bude dovoljno britanski kako bi se kvalifikovao za subvencije iz fonda Idi Levi. Nakon što je već snimio dva filma u Engleskoj, Kjubrik je tokom snimanja odlučio da se trajno nastani tamo.
Iako je u početku doživjela različite reakcije kritike i publike, Odiseja u svemiru stekla je kultni status i polako je doživjela status američkog filma s najvećom zaradom tokom 1968. Nominovana je za četiri Oskara, a osvojila je onaj za najbolje vizuelne efekte. Danas ovaj film kritičari i filmski stvaraoci smatraju jednim od najvećih i najuticajnijih filmova ikad snimljenih. Kongresna biblioteka ga je 1991. proglasila „kulturno, istorijski, i estetski značajnim” i izabran je za čuvanje u Nacionalnom filmskom registru. Prema anketama iz 2002. i 2012. magazin Sight & Sound rangirao je 2001: Odiseju u svemiru kao šesti od ukupno 10 najboljih filmova svih vremena; ovaj film je takođe podijelio 2. mjesto u anketi među režiserima od strane istog magazina. U 2010. godini izabran je za najveći film svih vremena od strane magazina Moving Arts Film Journal. 1984. nastavak filma režirao je Piter Hajams, a objavljen je pod nazivom 2010: Godina kad smo uspostavili kontakt.
Nagrade
Osvojen Oskar (najbolji specijalni efekti) i 3 nominacije (najbolja režija, scenario i scenografija).
Osvojene 3 nagrade BAFTA (najbolja fotografija, zvuk i scenografija) i jedna nominacija (najbolji film).
