Vilijam Valas (engl. William Wallace; oko 1272 — 23. avgust 1305), transkribovano Volas, škotski vitez i vojskovođa, koji je predvodio otpor engleskoj okupaciji Škotske tokom perioda ratova za škotsku nezavisnost. Zajedno sa Endruom Marijem porazio je englesku vojsku kod Sterlinškog mosta i dobio nadimak Zaštitnik Škotske. Na tom mjestu je ostao sve do poraza kod Falkirka. Nakon nekoliko godina skrivanja, uhvaćen je u Robrojsonu kod Glazgova i predat engleskom kraju Edvardu I, koji ga je pogubio zbog izdaje.
Po njegovom liku je snimljen film „Hrabro srce“ sa Melom Gibsonom u ulozi Vilijama Valasa.
Istorija
Porijeklo
Po narodnom predanju, Valas je poticao iz velške zemljoradničke porodice, za razliku od njegovog zemljaka Roberta Brusa, koji je porijeklom bio iz visokog plemstva.
Po jednim izvorima, rođen je 1272, a po drugim 1276. Imao je dva ujaka koji su bili sveštenici i koji su ga naučili francuski i latinski jezik.
Škotska u Valasovo vrijeme
U vrijeme Valasovog rođenja kralj Aleksandar III Škotski vladao je već dvadeset godina. Taj period vladavine obilježen je mirom i ekonomskom stabilnošću. Kralj Aleksandar III Škotski je uspješno odolijevao engleskim zahtjevima da prizna vazalstvo Škotske. Umro je 1286. nakon pada s konja. Nije imao žive djece, pa su škotski plemići proglasili njegovu četvorogodišnju unuku Margaretu Škotsku kraljicom Škotske. Pošto je bila maloljetna, stvorena je vlada koja će vladati do njenog punoljetstva. Kralj Edvard I iskorištava škotsku političku nestabilnost, pa sklapa dogovor sa škotskim plemstvom, po kome se Margareta Škotska vjeri za sina engleskog kralja. Po dogovoru Škotska bi trebalo da zadrži status odvojenog kraljevstva. Međutim, Margareta oboljeva i umire sa 8 godina (1290) na putu u Norvešku. Odmah su se pojavili brojni pretendenti na škotski presto.
Škotskoj je prijetio dinastički rat, pa su plemići pozvali engleskog kralja Edvarda I da arbitrira. Edvard I je zahtijevao da najprije njega priznaju vrhovnim gospodarem Škotske. Posle početnog otpora, svi sem Džona Bejliola i Roberta Brusa Petog, prihvataju Edvardov preduslov. Novembra 1292. na velikom feudalnom sudu presuda je donesena u korist Džona Bejliola, čiji je zahtjev imao najjače uporište u zakonu i on postaje novi kralj Škotske.
Ishod velike presude je bio pošten i legalan, ali Edvard I je nastavio da koristi dobijene političke koncesije kako bi umanjio nezavisnost Škotske. Pozicija novog škotskog kralja Džona Bejliola postala je teška, pa je Bejliol prekršio obećanje i odbio da se pokloni Edvardu marta 1296. Edvard I je odgovorio napadom krajem marta 1296. na škotski pogranični grad. Pobio je gotovo sve škotske pobunjenike, čak i one koji su otišli kućama. Škoti su izgubili i u bici kod Danbara, a krajem jula Džon Bejliol je bio prisiljen da abdicira. Formalno poklonjenje Edvardu I u avgustu 1296. izvršilo je oko 2.000 škotskih plemića. Prethodno je uklonjen škotski kamen, na kome su krunisani svi škotski kraljevi.
Vojna karijera Vilijema Valasa
Borba protiv Engleza
Valasov otac je ubijen u bici 1291. pa je tako kod njega posijano sjeme mržnje prema engleskoj okupaciji Škotske. Valas je u jednom sukobu ubio nekoliko vojnika i za njim je bila izdana poternica. Nastavio je sa napadima i pojedinačnom osvetom. Posle toga njegova grupa pobunjenika je ostvarila pobjede u manjim okršajima.
Pobunjenici i njihovi jataci su pretrpjeli težak psihološki udarac kad je škotsko plemstvo prihvatilo engleske zahtjeve.
Valas je sa pobunjenicima napadao tipičnom gerilskom taktikom „udri i bježi“. Oslobodio je mnoge gradove, kao Aberdin, Pert, Glazgov, Dandi i sve zemlje sjeverno od Forta. Valas je imao podršku svoga ujaka, koji je bio šerif Eršira.
Engleski kralj Edvard I odlučuje juna 1297. da eliminiše većinu savjeta barona okruga Er, a slično da učini i u susednom okrugu. Vilijam Valas je stigao prekasno da spasi škotske plemiće. Valas je napao cijeli engleski garnizon u Eru, zatvorio ga i zapalio pobivši sve engleske vojnike unutar garnizona. Kada je stigla vijest da su Englezi ubili neke škotske plemiće pobunjenički pokret je ojačao. Gerilski rat se pretvorio u otvoreni rat.
Bitka kod Sterling Bridža
Valas je postigao pobjedu 11. septembra 1297. u bici kod Sterling Bridža. Iako je Engleza bilo mnogo više Škoti su pod vođstvom Vilijama Valasa i Endrua Marija do nogu porazili englesku profesionalnu vojsku.
Oko 300 engleskih konjanika i 10.000 pješaka je prešlo na sjevernu stranu rijeke. Postojao je uzak most, koji je sprečavao da prelazi veliki broj vojnika. Škoti nisu kretali u napad dok nije polovina Engleza prešla na njihovu stranu rijeke. Englezi su tada počeli trpjeti velike gubitke, pa su se krenuli povlačiti preko mosta, koji se uslijed velike težine srušio. Mnogo engleskih vojnika se pri tome podavilo, a veliki broj je stradao na škotskoj strani rijeke.
Endrju Mari je umro od posljedica ranjavanja tri mjeseca nakon bitke. Vilijam Kroford je sa 400 oklopljenih konjanika završio akciju protjerujući Engleze iz Škotske. Posle bitke Robert Brus je odlikovao Vilijama Valasa i imenovao ga vođom škotske vojske. Volas dobija titulu sera.
Šest mjeseci posle bitke Valas napada i samo englesko tlo. Napao je Jork, očistio cijelu okolinu i opsijedao grad. Cilj je bio da se pokaže da su Škoti u stanju da Engleskoj nanose udarce i na njenom tlu.
Bitka kod Falkirka
Englezi ponovo vrše invaziju Škotske 1. aprila 1298. Zauzimaju nekoliko zamkova i haraju po okolini, ali Valas nije ulazi u otvorenu bitku sa njima. Škoti su prihvatili da se kod njih vodi politika spržene zemlje, a Englezima je manjkalo snabdijevanja i hrane, pa je opao moral engleske vojske. Konačno dolazi do bitke kod Falkirka.
Valas je svoje kopljanike postavio u 4 kružne ježaste formacije, okružene obrambenim zidom od zašiljenih kočeva. Englezi su napali konjicom izazivajući katastrofu u redovima škotskih strijelaca. Škotski vitezovi su se povukli, pa su Englezi napadali ježaste formacije.
Engleski strijelci stvarajući rupe u ježastim formacijama lome preostali otpor a Škoti gube jako mnogo vojnika. Valas je uspio pobjeći, ali njegov ugled je bio bitno narušen. U bici je ubijen Džon Grejam, koji je bio drugi u lancu škotskog komandovanja. Prema jednom izvještaju Valas je tokom borbe ubio majstora engleskih templara.
Posle poraza u bici kod Falkirka Vilijam Valas je prije septembra 1298. dao ostavku na mjesto komandanta škotske vojske. Zajednički zapovjednici postaju Robert Brus i Džon Kamin. Džon Kamin je bio rođak Džona Bejliola i bio je neprijatelj Roberta Brusa. Brus se 1302. pomirio sa engleskim kraljem Edvardom I.
Vilijam Valas je otišao krajem 1298. na dvor francuskog kralja Filipa IV Lijepog, da traži pomoć u škotskom ratu za nezavisnost. Dok su putovali u Francuskoj napao ih je čuveni pirat Ričard Longovil. Valas ga je uspio zarobiti i predaje ga u Parizu francuskom kralju. Škoti uspijevaju da nagovore francuskog kralja da dade piratu slobodu, neophodnu da izaziva probleme engleskoj floti.
Valas je služio u škotskoj gardi u Francuskoj i pobijedio je Engleze u dvije bitke. Odlazio je i u Rim da traži podršku za Škotsku. Vraća se 1303. u Škotsku, zajedno sa svojim ljudima. Vrativši se u Škotsku jedva je izbjegao zarobljavanje od strane Engleza.
Valasovo zarobljavanje i smrt
Valas je izbjegavao zarobljavanje sve do 5. avgusta 1305, kada ga je škotski vitez lojalan Englezima izdao i predao engleskim vojnicima blizu Glazgova. Odveden je u London i suđeno mu je u Vestminsterskoj palati, gdje je krunisan vijencem od hrasta, što je značilo da je kralj izopštenih od zakona. Na optužbe je odgovarao da on nikad nije bio engleski podanik, pa ne može ni biti izdajnik Engleske.
Nakon presude Valasa su 23. avgusta 1305. golog vukli konji po jednom trgu u Londonu. Bio je udavljen i raščerečen. Najprije je bio zadavljen, zatim kastriran, odsječena mu glava i nakon toga je raščerečen. Glava mu je bila nabodena na vrh Londonskog mosta a njegovi drugi djelovi tijela posebno prikazivani po drugim gradovima.
Priredio: Dragan Leković
