Prava Crna Gora predala je danas Ustavnom Sudu Inicijativu za ocjenu ustavnosti „zetskih zakona“: Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore i Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o Glavnom gradu, koji su juče usvojeni u Skupštini Crne Gore.
Predatu Inicijativu koja se odnosi na Zakon i izmjenama i dopunama Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore prenosimo integralno, dok se predata Inicijativa koja se odnosi na Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Glavnom gradu suštinski ne razlikuje:
„Na osnovu člana 56 Zakona o Ustavnom sudu Crne Gore, Prava Crna Gora podnosi sledeću
INICIJATIVU ZA POKRETANJE POSTUPKA ZA OCJENU SAGLASNOSTI ZAKONA SA USTAVOM I POTVRĐENIM I OBJAVLJENIM MEĐUNARODNIM UGOVORIMA
Predlog Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore, usvojen je na sjednici Skupštine Crne Gore dana 16.08.2022. godine.
Na osnovu gore pomenute Izmjene i dopune, dosadašnja opština u okviru Glavnog grada dobila je status opštine, i definisana je teritorija opštine Zeta sa sjedištem u Golubovcima.
Ovakva izmjena izvršena je u izbornom periodu, odnosno članom 12 usvojenog Zakona o izmjenama i dopunama zakona o teritorijalnoj organizaciji propisano je da zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom listu Crne Gore, a usvojenim Amandmanom je predviđeno da stupa na snagu danom objavljivanja u Službenom listu Crne Gore.
Prednjim članom usvojenog zakona građanima Zete se na direktan način onemogućava da ostvare biračko pravo zajemčeno članom 45 Ustava Crne Gore.
O b r a z l o ž e nj e
Članom 45 Ustava Crne Gore je zajemčeno biračko pravo, dok je stavom 2 istog člana propisano da se biračko pravo ostvaruje na izborima.
Izborna prava građana iz člana 45 Ustava sistemski se razrađuju Zakonom o izboru odbornika i poslanika.
Odredbom člana 9 Ustava uređen je pravni poredak Crne Gore kojim članom je propisano da su “potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori i opšpteprihvaćena pravila međunarodnog prava sastavni dio unutrašnjeg pravnog poretka, te da imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drugačije od unutrašnjeg zakonodavstva.”
Načelo pravnog poretka iz prednje citiranog člana implicitno sadrži načelo jedinstva pravnog poretka kao opšteprihvaćeno načelo međunarodnog prava, koje se ogleda u usaglašenosti normi posebnih zakona sa načelima i odredbama sistemskih zakona koji uređuju pojedina ustavna prava, obaveze i ustavna načela.
Kako je Ustavni sud u svojoj Odluci U-I.br. 13/12, 14/12 i 16/12 o ukidanju Zakona o dopuni zakona o lokalnoj samoupravi ( Službeni list Crne Gore br. 84/2022 od 01.08.2022. godine) ocijenio da „jedinstvo pravnog poretka zahtijeva da u slučaju ako „poseban“ zakon sadrži posebna pravila i pravne izuzetke u odnosu na sistemski zakon u određenoj oblasti ovi pravni izuzeci se u potpunosti moraju oslanjati na pravila u sistemskom zakonu“, to se i u konkretnom ima pridržavati svog stava, jer usvojene izmjene se niti u najmanjoj mjeri ne oslanjaju na pravila propisana sistemskim zakonom.
Kako je članom 12 stav 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika predviđeno da se izbor odbornika obavlja u opštini kao jedinstvenoj izbornoj jedinici, nesumnjivo je da se usvojenim izmjenama narušava jedinstvo pravnog poretka. Naime, mijenjanje granica izborne jedinice povlači za sobom mijenjanje broja odbornika koji se biraju u Glavnom gradu, broj potpisa podrške izbornoj listi, kao i niz drugih protivustavnih izmjena.
Imajući u vidu činjenicu da su građani Zete nesumnjivo stekli izborno pravo za predstojeći saziv Skupštine Glavnog grada, stupanjem na snagu Zakona o izmjenama i dopunama zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore prije održavanja zakazanih izbora predstavlja najbrutalnije kršenje biračkog prava građana Zete, suprotno Ustavu i pravnom poretku Crne Gore.
Podsjećamo da su lokalni izbori u Podgorici trebali biti održani 19. juna i to u utvrđenom okviru granica Glavnog grada na dan zakazivanja izbora, pa svako naknadno prekrajanje granica izborne jedinice predstavlja diskriminaciju onih građana kojima se uskraćuje stečeno pravo da biraju i budu birani na predstojećim lokalnim izborima.
Imajući u vidu prednje, nesporno je da se u konkretnom radi o opstrukciji lokalnih izbora u Glavnom gradu, na način kojim se direktno ugrožavaju izborna prava građana Zete.
Sve to dovodi i tek će da dovede do štetnih posledica po izborni sistem Crne Gore, koji se na ovaj način oslabljuje, te se postavlja pitanje o eventualnim budućim izmjenama broja odbornika u Skupštini opštine Podgorica, te drugim izmjenama koje predstavljaju kršenje Zakona o izboru odbornika i poslanika.
Naime, članom 3 stav 2 Zakona o izboru odbornika i poslanika propiano je da broj odbornika utvrđuje Skupština opštine posebnom odlukom najkasnije do dana raspisivanja izbora. Kako su izbori raspisani 03.08.2022. godine ovo je bio i poslednji zakonski rok do kojeg je Skupština opštine mogla donijeti odluku o broju odbornika.
Odluka o raspisivanju izbora za odbornike objavljena je u Službenom listu Crne Gore broj 86/2022, dana 03.08.2022. godine.
Uz to, pravo na slobodne izbore zajemčeno je i Konvencijom o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, gdje je u članu 3 Protokola I uz Konvenciju propisano da “Visoke strane ugovornice se obavezuju da u primjerenim vremenskim razmacima održavaju slobodne izbore s tajnim glasanjem, pod uslovima koji osiguravaju slobodno izražavanje mišljenja naroda pri izboru zakonodavnih tijela.”
Prema shvatanju Evropskog suda izborna pravila ne bi trebala biti mijenjana previše često, posebno ne neposredno prije održavanja izbora. U konkretnom imamo upravo situaciju gdje se izborna jedinica kao cjelina mijenja, odnosno „cijepa“, te se jednom broju građana onemogućava da ostvare stečeno biračko pravo i to baš u izbornom periodu, odnosno nešto više od dva mjeseca prije održavanja zakazanih izbora.
Na kraju ukazujemo na Kodeks dobrog vladanja u izbornim pitanjima gdje je u Smjernicama za izbor nedvosmisleno navedeno da se osnovni elementi izbornog zakona, naročito sam izborni sistem, sastav izbornih komisija i utvrđivanje granica izbornih jedinica mogu mijenjati najkasnije godinu dana uoči izbora.
U skladu sa svime navedenim predlažemo da Ustavni sud Crne Gore u što kraćem periodu pokrene postupak za ocjenu ustavnosti i spornu normu oglasi neustavnom, a kako bi se građanima Zete omogućilo da ostvare stečeno biračko pravo za predstojeći saziv Skupštine Glavnog grada.“
