Herbert von Karajan (Salzburg, 5. april 1908. – Anif, 16. jul 1989.), austrijski dirigent, jedan od najznačajnijih u 20. vijeku. Karajan je 35 godina vodio Orkestar berlinske Filharmonije, od 1954., kada je naslijedio Wilhelma Furtwänglera, pa sve do 1989. godine.
Mladost
Von Karajan je rođen u Salzburgu, u Austro-Ugarskoj, kao Herbert Ritter von Karajan. Kao pijanista, bio je čudo od djeteta. Od 1916. do 1926., učio je na Mozarteumu u Salzburgu, gdje ga je njegov učitelj, koji je primijetio izvanrednu darovitost, ohrabrivao da se koncentriše na dirigovanje.
1929., dirigovao je operu Saloma u Festspielhausu u Salzburgu, te je od 1929. do 1934. djelovao kao prvi Kapellmeister Stadttheatera u Ulmu. 1933., debitovao je kao dirigent na Salzburškom festivalu s Walpurgisnacht Scene u Max Reinhardtovoj produkciji opere Faust. Takođe, 1933., postao je član Nacističke stranke.
U Salzburgu 1934., prvi je puta dirigovao Bečkom filharmonijom, te je od 1934. do 1941., bio angažovan u dirigovanju operskih i simfonijskih orkestralnih koncerata u Ahenskoj operi.
Karajanova je karijera doživjela veliki uzlet 1935. kada je imenovan najmlađim njemačkim Generalmusikdirektorom, te je nastupao kao gost u Bukureštu, Briselu, Stokholmu, Amsterdamu i Parizu. 1937., operom Fidelio, debitovao je s Berlinskom filharmonijom i Berlinskom državnom operom, te je postigao veliki uspjeh operom Tristan i Izolda. 1938., to su izvođenje berlinski kritičari hvalili kao Das Wunder Karajan (čudesni Karajan). Kritika je utvrdila da je Karajanov “uspjeh sa zahtjevnim Wagnerovim djelom Tristan i Izolda postavio ga uz Furtwänglera i de Sabatu”, tadašnje najveće njemačke operske dirigente. Nakon što je iste godine potpisao ugovor s Deutsche Grammophonom, ostvario je prvi od brojnih snimaka dirigujući uvertiru Čarobne frule u Staatskapelle Berlin. 26. jula 1938., oženio se svojom prvom suprugom, operskom pjevačicom Elmy Holgerloef. Razveli su se 1942.
22. oktobra 1942., stupio je u brak s Annom Mariom “Anitom” Sauest, rođenom Gütermann. Ona je bila kćerka poznatog proizvođača konca za šivaće mašine. Kako je njen djed bio Jevrej, smatrana je Vierteljüdin (jednu četvrtinu Jevrejkom). Zbog toga, do 1944. Karajan je prema vlastitom priznanju gubio podršku nacističkog vođstva, ali je ipak još uvijek koncertirao u ratnom Berlinu 18. februara 1945., premda je ubrzo posle napustio Njemačku i zajedno s Anitom (uz pomoć Victora de Sabate) preselio se u Italiju. Austrijski denacifikacijski istražni odbor Karajana je 18. marta 1946. oslobodio optužbi te je uskoro nastavio svoju dirigentsku karijeru.
Poratna karijera
1946., Karajan je izveo svoj prvi poratni koncert u Beču s Bečkom filharmonijom ali daljnje koncertne aktivnosti zabranjuju mu sovjetske okupacione vlasti zbog bivšeg članstva u Nacističkoj stranci. Tog ljeta anonimno je sudjelovao na Salcburškom festivalu, ali iduće godine dozvoljen mu je nastavak karijere. 1949. Karajan postaje umjetnički direktor Društva prijatelja muzike (Musikverein) u Beču, te koncertira i u Scali u Milanu. Njegova najistaknutija aktivnost u to doba bilo je snimanje s novoformiranim Filharmonijskim orkestrom u Londonu, koji je zahvaljujući i Karajanovom doprinosu postao jedan od najboljih na svijetu. Od te godine, započeo je doživotnu prisutnost na festivalu u Lucernu.
1951. i 1952. dirigovao je u Bayreuth Festspielhausu. 1955. imenovan je doživotnim muzičkim direktorom u Berlinskoj filharmoniji, kao nasljednik Wilhelma Furtwänglera. Od 1957. do 1964. bio je umjetnički direktor Bečke državne opere. Karajan je takođe blisko sarađivao s Bečkom filharmonijom i Salzburškim festivalom, gdje je utemeljio Uskršnji festival koji će ostati vezan uz muzičkog direktora Berlinske filharmonije i nakon Karajana.
Nakon što se 1958. razveo od Anite, 22. oktobra iste godine ženi se svojom trećom suprugom, francuskim modelom Eliette Mouret, s kojom je imao dvije kćerke. Nastavio je uspješnu karijeru s javnim nastupima i snimanjima, uglavnom s Berlinskom i Bečkom filharmonijom, sve do smrti u Anifu 1989.
Karajan i kompaktni disk
Karajan je igrao značajnu ulogu u razvoju izvornog digitalnog audio formata kompaktnog diska (CD). Iskoristio je svoj ugled za promociju nove tehnologije CD-a, te je bio prisutan i na prvoj konferenciji za medije na kojoj je predstavljen novi format. Maksimalni kapacitet prototipa CD-a bio je 60 minuta ali konačna je specifikacija povećala kapacitet na 74 minute, navodno, na Karajanovo insistiranje, da bi na 1 CD-u mogla biti snimljena cijela Beethovenova deveta simfonija. Doduše, Philipsov inženjer i član društva Audio Engineering Society Kees Schouhamer Immink, poriče da je Beethovenova kompozicija imale veze s povećanjem kapaciteta. 1980., von Karajan dirigovao je izvođenje prvog snimka koji će biti puštena u prodaju na kompaktnom disku: Alpske simfonije Richarda Straussa, u produkciji Deutsche Grammophona.
Tokom 80-ih ponovo je snimio mnoga djela, kao Beethovenovih devet simfonija, objavljenih u izdanju Deutsche Grammophona s bookletom u čijem uvodu stoji da je svoje djelo želio sačuvati u digitalnom formatu.
Nagrade i počasti
Karajanu su dodijeljene mnoge počasti i nagrade. 21. juna 1978. dodijeljen mu je počasni doktorat iz muzike na Univerzitetu Oxford. Takođe, primio je “Médaille de Vermeil” u Parizu, zlatnu medalju Kraljevskog filharmonijskog društva (Royal Philharmonic Society) u Londonu, međunarodnu muzičku nagradu UNESCO-a i dvije nagrade Gramophone za snimke Mahlerove 9. simfonije i cjelokupnih snimaka Parsifala 1981. 2002. njemu u počast utemeljena je muzička nagrada Herbert von Karajan, prvi puta dodijjeljena iduće godine Anni-Sophii Mutter, koja je 1977. debitovala s Karajanom.
Priredio: Dragan Leković
