Monumentalna humka u srcu Ratkrohana, središta drevnog irskog kraljevstva Konot, nepresušno je mjesto otkrića za istraživače.
Usred jednog polja u manje poznatom dijelu Irske nalazi se velika humka po kojoj ovce slobodno lutaju i pasu. Da su bile na istoj lokaciji prije nekoliko vjekova, ove životinje bi možda bile ukočene od užasa, uznesene pjevanjem kostimiranih slavljenika dok ih žrtvuju demonskim bićima za koje se smatralo da naseljavaju obližnju pećinu Oujnagat.
Ova monumentalna humka ležala je u srcu Ratkrohana, središta drevnog irskog kraljevstva Konot. Taj nekadašnji centar gvozdenog doba sada je u velikoj mjeri zakopan ispod poljoprivrednog zemljišta okruga Roskomon. Irska se zalaže za njegovo upisivanje na Uneskovu listu svjetske baštine.
Rasprostrt na više od šest kvadratnih kilometara, Ratkrohan obuhvata 240 arheoloških nalazišta, starih 5.500 godina. Ona uključuju humke, prstenasta utvrđenja (naselja), stojeće kamenje, linearne zemljane nasipe, jedno obredno svetilište iz gvozdenog doba – i Oujnagat, takozvanu kapiju pakla.
Zakopan ispod zelenih polja irskog okruga Roskomon, Ratkrohan datira iz 3500. godine prije n. e. i sadrži 240 arheoloških nalazišta, od kojih je jedno takozvana pećina pakla.
Prije više od 2.000 godina kada su, kako izgleda, irske zajednice gajile kult prirode i same zemlje, upravo je ovdje u Ratkrohanu rođen irski novogodišnji festival Sauin, kaže Danijel Kerli, arheolog i stručnjak za Ratkrohan. Tradiciju Sauina su u Sjedinjene Države donijeli irski imigranti u XIX vijeku, gdje se pretvorila u prežderavanje šećerom, odnosno američku Noć vještica.
Doroti En Brej, vanredna profesorka u penziji na Univerzitetu Mekgil i stručnjak za irski folklor, objašnjava da su prethrišćanski Irci svaku godinu dijelili na ljeto i zimu. U okviru te podjele bile su četiri svečanosti. Imbolk, 1. februara, bio je festival koji se poklapao sa sezonom rađanja jaganjaca. Bijaltina, 1. maja, označavao je kraj zime i uključivao običaje poput umivanja lica rosom, branja prvih rascvalih cvjetova i plesa oko okićenog drveta. Prvi avgust je obilježavan Lunasadom, praznikom žetve posvećenom bogu Luu, kojim su predsjedavali irski kraljevi. Zatim je 31. oktobra stizao Sauin, kada se završavala jedna pastirska godina i počinjala druga.
Ratkrohan nije bio grad jer Konot nije imao odgovarajuće urbane centre i sastojao se od raštrkanih ruralnih posjeda. Umjesto toga, to je bilo kraljevsko naselje i centralno mjesto ovih festivala. Tokom Sauina Ratkrohan je bio košnica aktivnosti usredsređenih na njegov uzvišeni hram, koji je bio okružen grobnim humkama elite Konota.
Ti isti privilegovani ljudi su možda živjeli u Ratkrohanu. Preostale konotske zajednice niže klase živjele su na raštrkanim farmama i okupljale su se na ovom mjestu samo zbog festivala. Na tim živahnim događajima se trgovalo, gostilo, razmjenjivali su se pokloni, igrale igre, sklapali brakovi i najavljivao rat ili mir.
Posjetioci festivala su možda vršili i obredne žrtve, vjerovatno namijenjene duhovima irskog svijeta mrtvih. Tu mračnu, podzemnu dimenziju, poznatu i kao Tír na nÓg (Tir-na-nog), naseljavali su besmrtnici Irske, kao i bezbroj zvijeri, demona i čudovišta. Tokom Sauina neka od ovih stvorenja su bježala iz pećine Oujnagat.
“U vrijeme Sauina je nestajao nevidljivi zid između živog svijeta i drugog svijeta”, kaže Majk Mekarti, turistički vodič i istraživač Ratkrohana koji je koautor nekoliko publikacija o ovom lokalitetu. “Čitav niz strašnih zvijeri iz drugog svijeta pojavljivao bi se da opustoši okolni pejzaž i pripremi ga za zimu.”
Zahvalni ovim duhovima za trud oko poljoprivrede, ali oprezni da ne postanu žrtve njihovog bijesa, ljudi su se štitili od fizičkih povreda paljenjem ritualnih vatri na vrhovima brda i u poljima. Prerušavali bi se u druge duhove, kaže Makarti, da ih ne bi kroz pećinu odvukli u taj drugi svijet.
Prethrišćanski Irci smatrali su Oujnagat ulazom u podzemni svijet, u kojem žive đavoli, vile i druga natprirodna bića. Pećina je takođe legendarno rodno mjesto Mejev, možda najpoznatije kraljice u irskoj istoriji, od prije 2.000 godina.
Uprkos ovim zanimljivim legendama – i opsežnom arheološkom nalazištu u kojem obitavaju – lako bi se moglo proći pored Ratkrohana i ništa ne uočiti sem ograđenih pašnjaka. Neki stručnjaci kažu da je Ratkrohan možda najveći neiskopani kraljevski kompleks u Evropi. Ne samo da nikada nije iskopan već je i stariji od pisane istorije Irske. To znači da naučnici moraju da sastavljaju njegovu istoriju koristeći neinvazivnu tehnologiju i regionalne artefakte.
Dok su Irci vjekovima znali da se tu nalazi Ratkrohan, jedan tim irskih istraživača je tek 1990-ih koristio tehnologiju daljinske detekcije da otkrije arheološke tajne pod zemljom.
“Ljepota dosadašnjeg pristupa Ratkrohanu jeste u tome što je toliko toga otkriveno bez razaranja koje prati iskopavanje takvih spomenika”, kaže Kerli. “(Sada) se može koristiti ciljano iskopavanje, koje će odgovoriti na naša istraživačka pitanja, a istovremeno ograničiti šteta svojstvena iskopavanju.”
Ova politika očuvanja cjelovitosti i autentičnosti Ratkrohana proteže se i na turizam. Uprkos svom značaju Ratkrohan je jedna od manje posjećenih atrakcija Irske, koja privlači oko 22.000 posjetilaca godišnje u poređenju s više od milion na liticama Mohera. “Ako bi Ratkrohan dospio na Uneskovu listu, to bi privuklo više pažnje, što bi bilo odlično jer bi možda dovelo do većeg finansiranja za upravljanje ovim lokalitetom”, kaže Kerli. “Ali mi želimo održivi turizam, a ne da se sve pretvori u tematski park Noći vještica.”
Oni putnici koji traže Ratkrohan mogli bi imati problem da pronađu pećinu Oujnagat. S tek nekoliko putokaza, skrivena je ispod drveća na jednom ograđenom pašnjaku, na kraju uske staze – ćorsokaka, oko hiljadu metara južno od mnogo pristupačnijeg hramovnog brežuljka.
Posjetioci mogu slobodno da preskoče ogradu, prošetaju poljem i zavire u uski prolaz Oujnagata. U irskom gvozdenom dobu takvo ponašanje bi bilo izuzetno rizično tokom Sauina, kada možda čak ni nošenje zastrašujuće maske ne bi spriječilo izliv bijesa zlonamjernog stvorenja.
Dva milenijuma kasnije većina kostimirane djece koja dolaze na vrata i traže slatkiše u Noći vještica neće shvatiti da oponašaju praistorijsku tradiciju – onu s mnogo većim ulozima od potrage za slatkišima.
Autor: Ronan O’Konel
Ronan O’Konel je irsko-australijski novinar i fotograf koji živi u Pertu.
Izvor: nationalgeographic.rs
