Amfilohije (svetovno Risto Radović; Bare Radovića, 07. januar 1938 — Podgorica, 30. oktobar 2020). mitropolit crnogorsko-primorski i episkop banatski (1985—1990). Njegova počasna i liturgijska titula je glasila: arhiepiskop cetinjski, mitropolit crnogorsko-primorski, zetsko-brdski i skenderijski i egzarh sveštenog trona pećkog.
Biografija
Rođen kao Risto Radović, sin Ćira i Mileve (rođ. Bakić) Radović, na Božić 7. januara 1938. u Barama Radovića u Donjoj Morači. Završio je Bogosloviju Svetog Save u Beogradu. Na Bogoslovskom fakultetu Srpske pravoslavne crkve u Beogradu diplomirao je 1962. godine. Pored teoloških nauka, na Filozofskom fakultetu u Beogradu, studirao je klasičnu filologiju. Postdiplomske studije nastavlja u Bernu i Rimu. Odatle prelazi u Atinu, u kojoj, za vrIJeme sedmogodišnjeg boravka, pored svakodnevne parohijske službe, doktorira, a tezu, koju piše na grčkom jeziku, o Svetom Grigoriju Palami, brani uz najvišu ocenu. Potom, godinu dana provodi na Svetoj Gori, a onda je pozvan da predaje na Ruskom pravoslavnom institutu Sveti Sergije u Parizu od 1974. do 1976, gdje uz ostalih pet jezika koje je savladao, usavršava i francuski jezik.
Zamonašio se 1967. u Grčkoj, gdJe je potom 21. jula 1968. postao jeromonah.
Mitropolit
Po povratku u Beograd je izabran za dekana Bogoslovskog fakulteta i vanrednog profesora, da bi krajem 1985. bio rukopoložen u čin episkopa i postavljen na katedri episkopa banatskih sa sjedištem u Vršcu, odakle je uoči Božića 1991. došao na Cetinje kada biva ustoličen za mitropolita crnogorsko-primorskog, zetsko-brdskog i skenderijskog, i egzarha sveštenoga trona pećkog, preuzevši titulu kojom se prije mitropolita Amfilohija služio vladika Vasilije. Nakon duge komunističke vlasti mnoge crkve su bile zapuštene, broj sveštenika umanjen, tako da je ustoličen u teško vrijeme za Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori. Amfilohije je podstakao obnovu crkvi i manastira i povećao broj sveštenika. Pokrenuo je 1992. glasilo Crnogorsko-primorske mitropolije Svetigora, a pokrenuo je i široku izdavačku aktivnost. Pokrenuo je i Radio Svetigora 1998. godine.
Predavao je na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu od 1980. do 2005, kada se povukao zbog mnoštva obaveza. Pored teologije i filozofije, bavio se esejistikom i prevodilaštvom. Vladika Amfilohije uredio je zbornik Jagnje Božije i zvijer iz bezdana 1996, u kome se izlaže pravoslavna filozofija. Po prvi put u istoriji njegove mitropolije, mitropoliju su 1993. posjetila dva najistaknutija patrijarha, carigradski i ruski. Iste godine po prvi put je Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve održan u Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.
Nakon hospitalizacije patrijarha Pavla 13. novembra 2007, Sveti arhijerejski sabor je odlučio da privremeno prenese dužnosti patrijarha srpskog na Sveti arhijerejski sinod na čelu sa mitropolitom Amfilohijem, kao zamjenikom patrijarha. Nakon smrti patrijarha Pavla, 15. novembra 2009, na vanrednoj sjednici Svetog arhijerejskog sinoda izabran je za mjestobljustitelja/administratora patrijaršijskog trona.
Odlukom Svetog arhijerejskog sinoda od 21. maja 2010, imenovan je za administratora Eparhije raško-prizrenske, a prestao je to biti 26. decembra 2010. nakon uvođenja episkopa lipljanskog Teodosija u tron episkopa raško-prizrenskih. Na redovnom majskom zasjedanju Svetog arhijerejskog sabora održanom u periodu od 17. do 26. maja, mitropolit Amfilohije je imenovan za administratora novoosnovane Eparhije buenosajreske.
Mitropolit Amfilohije je bio drugi po rangu među episkopima u hijerarhiji SPC, odmah nakon patrijarha srpskog. Počasni doktorat Instituta Svetog Sergija u Parizu dobio je u februaru 2012. godine.
Zbog bliskosti Amfilohija sa narodom, dobio je nadimak „Đed” ili „Đedo” (kao zajednički djed svim verujućim ljudima) na koji se rado odazivao.
Smrt
Mitropolit je u bolnicu primljen 6. oktobra 2020. godine zbog zapaljenja pluća uzrokovanog infekcijom novog koronavirusa. Upala pluća bila je zaliječena i virusna infekcija prestala što je potvrdio i negativni test, a zabilježeno i zvaničnim lekarskim nalazom. Oporavak je tekao u dobrom smjeru, ali nešto sporije nego inače, što je karakteristično za starije pacijente. Mitropolitovo zdravstveno stanje se pogoršalo 29. oktobra, kada je prilikom kontrolnog pregleda primijećeno da otežano diše uz bol u grudnom košu. Odmah su urađene sve analize. Snimak je pokazao da je uzrok otežanog disanja i bola pojava pneumomedijastinum, koji se često javlja u situacijama u kojima pacijent ima osetljiva pluća zbog dužine trajanja upalnog procesa i koji je na kiseoničkoj terapiji duži period. Preminuo je 30. oktobra 2020. u 8:20 časova, u Kliničkom centru Crne Gore, posle primanja pričešća. Sahranjen je u kripti Saborne crkve Hristovog vaskrsenja u Podgorici 1. novembra 2020. godine.
Počasna akademska zvanja
Počasni doktorat Moskovske duhovne akademije 2003. godine
Počasni doktorat Instituta teologije Beloruskog državnog univerziteta u Minsku 2008. godine
Počasni doktorat Pravoslavnog teološkog instituta Svetog Sergija u Parizu 2012. godine
Počasni doktorat Sankt-peterburške duhovne akademije 2014. godine
Počasni član Slovenske akademije književnosti i umjetnosti u bugarskom gradu Varna 2015. Godine
Bibliografija
Odabrana djela:
„Tajna Svete Trojice po učenju Grigorija Palame”, studija na grčkom, 1973. (doktorska disertacija)
„Smisao liturgije”, studija na grčkom, 1974.
„Tumačenje Starog zaveta kroz vekove”, Beograd, 1979.
„Sinaiti i njihov značaj u Srbiji XIV vijeka”, studija, 1981.
„Filokalijski pokret XVIII i početkom XIX vijeka”, studija na grčkom, 1982.
„Osnove pravoslavnog vaspitanja”, studije 1983.
„Duhovni smisao hrama Svetog Save”, Beograd 1987.
„Prepodobni Rafailo Banatski”, Vršac, 1988.
„Vraćanje duše u čistotu”, besjede, razgovori, pogledi, Podgorica, 1992
„Svetosavsko prosvetno predanje i prosvećenost Dositeja Obradovića”, Vrnjačka Banja. 1994.
„Istorijski presjek tumačenja Starog zavjeta”, Nikšić, 1995.
„Zbirka pjesama U Jagnjetu je spas”, 1996.
„Istorija tumačenja Starog zaveta”, IV izdanje, 2021.
Prevodi:
Episkop Nikolaj: „Kasijana”, roman, sa srpskog na grčki 1973.
Justin Popović: „Žitije Svetog Simeona i Save”, sa srpskog na grčki 1974;
Starac Arsenije Kapadokijski, sa grčkog na srpski,
Mitropolit Jovan Zizjulas, Od maske do ličnosti, 1993;
„Premudrosti Solomonove” , 1995;
„Azbučni Otačnik”, objavljeno u djelovima u časopisima Jevanđeljski Neimar, i Svetigora;
Sv. Grigorije Palama, neke besjede objavljene u časopisu Banatski vesnik, brojne studije, besjede i eseje u Svetigori i drugim listovima.
„Knjiga Premudrosti Isusa Sina Sirahova” (2007), i brojna druga dela i članci, besede.
Za PRESS priredio: Dragan Leković
