Građani i građanke Crne Gore više nego ranije prepoznaju prisutnost diskriminacije, a Romi, žene i siromašni se vide kao najdiskriminisaniji, dok 94.1odsto smatra, kroz iskustva ili posredno uvjerenje, da u Crnoj Gori postoji politička diskriminacija, koju primarno vide prilikom zapošljavanja.
Izraženo je nezadovoljstvo radom institucija, a kao novi problem se javlja govor mržnja na internetu čiji su glavni generatori političke partije i njihovi botovi, ali i radikalizovani pojedinci iz vjerskih zajednica – neki su od ključnih nalaza istraživanja stavova javnog mnjenja o diskriminaciji u Crnoj Gori koji su danas predstavljeni u Centru za građansko obrazovanje (CGO), kao dio projekta „Ustanimo protiv diskriminacije, govora mržnje, mizoginije i drugih oblika digitalnog nasilja!” koji sprovodi CGO uz podršku Ministarstva vanjskih poslova Kanade.
Petar Đukanović, programski direktor CGO-a, predstavljajući nalaze istraživanja, ukazao je da su neke od prvih asocijacija vezanih za diskriminaciju odbacivanje ili izopštavanje iz društva/zajednice, nejednakost osobe ili grupe i kršenje/ugrožavanje ljudskih prava, kao i da više od tri četvrtine ispitanika smatra da nije opravdano uskraćivanje prava na osnovu nekog ličnog svojstva i to bez izuzetka, dok oko petine cijeni da to uglavnom nije opravdano, uz određene izuzetke.
„U odnosu na ranije talase, značajan je porast onih koji prepoznaju prisutnost diskiminacije – tako u 2022. godini 69% smatra da je diskriminacija u priličnoj ili značajnoj mjeri prisutna u Crnoj Gori, dok je taj procenat u 2019. bio 54%, odnosno 56% u 2016. Svega 19% smatra da diskriminacije i ima i nema, a tek svaki deseti ispitanik da je malo prisutna ili da je uopšte nema,” kazao je Đukanović. Naveo je i da se diskriminacija najčešće vidi prilikom zapošljavanja, a zatim na poslu, u školi i na fakultetu.
„Upitani da izdvoje tri grupe za koje smatraju da su najviše izložene diskriminaciji u Crnoj Gori, građani i građanke izdvajaju pripadnike romske populacije, zatim žene, pa siromašne ljude. Slijede nacionalne manjine, LGBT osobe i politički neistomišljenici, starije osobe i OSI. „Više od 70% ispitanika smatra da se u značajnoj mjeri, u neravnopravnom položaju u odnosu na druge, nalaze siromašni ljudi, Romi i osobe sa invaliditetom, dok više od 60% građana smatra da su to i beskućnici, žene ali i politički neistomišljenici”, pojasnio je Đukanović.
Kad je riječ o političkoj diskriminaciji, preko polovine građana cijeni da su bili sami politički diskriminisani, ili su da su svjedočili političkoj diskriminaciji nekog koga znaju, odnosno ili su i sami i neko koga poznaju bili žrtve političke diskriminacije, dok 38.3% vjeruje da politička diskriminacija postoji iako ne znaju za konkretna iskustva. Ukupno 94.1% smatra, kroz iskustva ili posredno uvjerenje, da u Crnoj Gori postoji politička diskriminacija, što je u odnosu na 2019. više za 11% (u 2019. su ove kategorije zbirno bile 83%). Manje od 2% decidno tvrdi da u Crnoj Gori ne postoji politička diskriminacija”, naveo je on, naglašavajući da se politička diskriminacija najviše uočava u oblasti zapošljavanja, a da u svim kategorijama se više danas identifikuje nego u istraživanju iz 2019.godine.
U tri ključne životne oblasti – pri zapošljavanju, obrazovanju i u zdravstvu – ispitanici u značajnoj većini smatraju da ugrožene grupe nemaju jednak pristup kao ostali građani i građanke.
Značajna većina u protekle tri godine nije iskusila diskriminaciju zbog nekog ličnog svojstva (72.8%), dok je iskustvo diskriminacije imalo nešto više od petine (22.1%), ali od tog broja čak 80% nije prijavilo diskriminaciju. Taj mali broj koji je prijavljivao uglavnom se obraćao nevladinim organizacijama i nadležnima u instituciji/organizaciji/kompaniji u kojoj rade. U odnosu na 2019. godinu, raste broj građana koji su direktno iskustili diskriminaciju (2019 – 16%, a u 2022 – 22.1%).
Maja Marinović, saradnica na programima, istakla je da više od tri četvrtine ispitanika smatra da je nasilje nad djecom u našoj zemlji djelimično ili veoma prisutno, a više od 86% ispitanika smatra da je nasilje nad ženama djelimično ili veoma prisutno.
„Više od polovine kao ključnu instituciju kojoj se mogu obratiti u slučaju da osjećaju da su diskrimisani izdvaja Upravu policije, a zatim sudove i nevladine organizacije. U ovom dijelu, bilježi se ogroman rast u okretanju prema Upravi policije u odnosu na 2019. godinu, i nešto manje prema sudovima, dok NVO ostaju u prve tri adrese koje građani vide kao važne. Preovlađuje i mišljenje da prevenciji diskriminacije najviše doprinose NVO i mediji, dok su se kao akteri čije djelovanje ne pomaže u borbi protiv diskiriminacije izdvojili političke partije, sindikati i vjerske zajednice”, apostrofirala je Marinović.
„Izraženo je nezadovoljstvo radom institucija koje su nadležne da spriječe diskriminaciju, pa tako skoro polovina smatra da je rad institucija nedovoljno dobar, dok 19% ga cijeni dobrim a manje od 15% vrlodobrim ili odličnim. U ovom dijelu, ukupna percepcija ostaje na nivou ocjena iz 2019.godine”, ukazao je Đukanović.
Građani se o pravima koja imaju u odnosu na zabranu diskriminacije dominantno informišu putem medija (50.8%), dok sajtove nadležnih institucija koristi 15%, a zakone čita tek svaki deseti ispitanik, a podijeljena su mišljenja o kvantitetu medijskog izvještavanja, pri čemi za nijansu preovladava stav da mediji uglavnom ili uvijek izvještavaju o ovom problemu. Nalazi ukazuju da nadležne institucije nedovoljno ili uopšte ne informišu građane o problemu diskriminacije i mehanizmima zaštite.
Ogromna većina ispitanika ne prepoznaje sebe kao mete govora mržnje/komentara na Internetu, dok tek 14% navodi da su imali to neprijatno iskustvo. Oni koji su bili meta govora mržnje, u 70% slučajeva su to bili više puta. U polovini slučajeva, žrtve takvih komentara su odlučili da ih ignorišu, 23% je to prijavilo društvenoj mreži ili portalu na kojem se slučaj desio, a tek 4% su govor mržnje prijavili nadležnim državnim organima. Kao razlog zašto nijesu prijavili govor mržnje, trećina navodi nedostatak povjerenja u samoregulaciju na portalima i društvenim mrežama, a više od četvrtine da nemaju povjerenja u nadležne organe koji bi procesuirali te slučajeve.
„Kao glavnu metu govora mržnje građani vide LGBT populaciju, a izdvajaju još pripadnike romske populacije, žene i manjiske narode, dok kao glavne generatore govora mržnje na internetu prepoznaju političke partije i njihove botove. Uočava se i negativan uticaj botovskih grupa iz drugih država, kao i radikalizovanih pojedinaca iz vjerskih zajednica, ali medija koji svojim načinom izvještavanja nekad generišu govor mržnje na internetu “, navela je Marinović.
Građani suštinski ne smatraju da država čini dovoljno napora kako bi se suprostavila govoru mržnje na Internetu, a većinski cijene da je jačanje zakonskog okvira za sankcionisanje govora mržnje na portalima i društvenim mrežama prva stvar koju je neophodno uraditi kako bi se suzbio govor mržnje na Internetu. Približno trećina se zalaže i za podizanje svijesti građana o mehanizmima prijave govora mržnje, kao i za jačanje mehanizama registracije na društvenim mrežama.
Građani pretežno ne podržavaju diskriminatorne stavove, a jedini diskriminatorni stav koji ima polovično odobravanje odnosi se na LGBT zajednicu.
„Iako su u manjini, oko 30% ispitanika podržava stereotipne, nenaučne i konzervativne tvrdnje koje se odnose na Rome i oboljele od HIV/AIDS, a tu je i broj onih koji priznaju samo tradicionalne vjere (pravoslavlje, katolike, islam). Građani se u preko 70% suprotstavljaju tvrdnjama koje su suprotne građanskom konceptu države, kojima se uskraćuju prava djece sa invaliditetom, ili se krivica žrtava seksualnog nasilja prebaca na žrtvu”, objasnila je Marinović.
„U vrijednosnom određenju, u odnosu na 2019.godinu, postoje određeni indikatori sazrijevanja građanske svijesti, iako je jasno da u tom pravcu ima još mnogo posla. Mali je pad broja građana koji smatraju da na čelo države treba da bude jak vođa, brakovi između pripadnika različitih nacionalnosti se percipiraju kao opasnost iako i taj broj opada, kao i broj onih koji dominantno žene vide kroz ulogu majke i supruge”, objasnila je Marinović.
„Pada i broj onih koji smatraju da će ulazak naše zemlje u EU dovesti u pitanje našu kulturu i ugroziti tradicionalne vrijednosti – sa 41% u 2019. na 31.8% u 2022″, podvukla je ona.
Iako građani smatraju da su žene dorasle visokim pozicijama, i dalje muškarce navode kao bolje političare. Prepoznaje se velika izloženost javnim napadima i govoru mržnje žena koje se bave javnim poslovima, kao i da je to češće nego u slučaju njihovih muških kolega. Podijeljen je stav toga da je ravnopravnost polova ostvarena u našem društvu.
Istraživanje je sprovedeno od 02. do 09. oktobra 2022 .godine, na troetapnom slučajnom stratifikovanom uzoraku od 1004 punoljetna ispitanika. Stručnu podršku pružila je agencija Damar, zaključuju iz CGO.
