Berlinski zid, jedan od ključnih simbola Hladnog rata, srušen je prije 35 godina, 9. novembra 1989. godine, što je bio uvod u ujedinjenje Njemačke, oktobra naredne godine.
Pad Berlinskog zida nije samo doveo do nestanka Njemačke Demokratske Republike, već je pokrenuo istorijske promjene u Evropi i svijetu, od raspuštanja istočnog Varšavskog bloka, pa do raspada Sovjetskog Saveza.
Zid je pao poslije velikih protesta, a tokom njegovog postojanja, koliko se zna, 5.075 osoba je prebjeglo na Zapad, dok je 138 poginulo pokušavajući bijeg.
Saveznici su Njemačku, poslije izdvajanja istočnih djelova (Pomeranija, Šlezija , Istočna Pruska i drugo) nakon poraza u Drugom svjetskom ratu maja 1945. podijelili na okupacione zone.
Od britanske, američke i francuske zone obrazovana je docnije Savezna republika Njemačka, dok je sovjetska okupaciona zona postala Demokratska republika Njemačka (Istočna). Istovjetna je bila situacija u gradu Berlinu.
Posljedice
Prva posljedica pada Berlinskog zida novembra 1989. bila je ono što Nijemci zvanično nazivaju “ponovno ujedinjenje”. U stvarnosti, bilo je to zapravo prisajedinjenje dotadašnjeg DDR-a, Saveznoj Republici Njemačkoj.
Još krupnija posljedica pada Berlinskog zida bilo je raspuštanje Varšavskog pakta, okončano formalno prvog dana jula 1991. Varšavski savez obrazovan je maja 1955. kao reakcija na postojanje NATO (Sjevernoatlantski savez) utemeljenog aprila 1949.
Iako je po okončanju Hladnog rata bilo nagovještaja, da će i zapadni blok biti raspušten to se nije dogodilo. Mihail Gorbačov je tvrdio da mu je to obećano. Stvarnost je bila drugačija, sve zemlje prethodnog sovjetskog bloka uvučene su u NATO. Čak i tri pribaltičke republike raspuštenog Sovjetskog Saveza, prenosi Tanjug.
Gradnja Berlinskog zida započela je avgusta 1961. Njegova ukupna dužina bila je 155 kilometara. Zidom je trebalo da istočni dio grada, prethodno sovjetska zona Berlina, fizički bude odvojena od zapadnog djela grada, odnosno britanske, američke i francuske zone. Ključni cilj bio je onemogućavanje prelaska stanovništva, zapravo bježanje iz sovjetske zone, put Zapada.
Uobičajeno se smatra da je do 1961. sa prostora Istočne Njemačke, odnosno sovjetske zone na Zapad prešlo oko 3,5 miliona građana, od čega više od dvije trećine do 1952.
Depopulacija
Istočna Njemačka je zapravo sve vrijeme bila suočena sa depopulacijom. U vrijeme ujedinjenja Njemačke 1990. tu zemlju je nastanjivalo oko 16 miliona stanovnika, 1970. bilo ih je 17 miliona, a 1950. više od 18 miliona.
Pritom, vlasti Zapadne Njemačke, odnosno zvanično Savezne Republike Njemačke, svakog građanina Istočne Njemačke, dakle Njemačke demokratske republike, koji bi prebjegao na Zapad, nagrađivale su zamašnom finansijskom podrškom.
Više događaja dovelo je do pada Berlinskog zida prije 35 godina, novembra 1989.
Prije svega, dugogodišnji neprikosnoveni lider Istočne Njemačke (DDR) Erih Honeker, čelnik Partije socijalističkog jedinstva Njemačke, iznenada svojevoljno odlazi sa vlasti, poslije razgovora sa Mihailom Gorbačovom.
Honeker koji je po svemu bio čvrsti pristalica načela na kojima se temeljio režim zemalja istočnog bloka, suočivši se sa novim tendencijama za koje se oprijedelio Gorbačov, podnio je ostavku 18. oktobra 1989. što je tada izazvalo zaprepašćenje.
Protest
Prvi krupni protesti dogodili su se u Lajpcigu 9. oktobra, kada se na ulicama pojavilo čak 70.000 demonstranta. Prekretnica je bila i činjenica da policija, odnosno milicija, kako se ta služba zvala u zemljama istočnog bloka, nije reagovala. Pored činjenice da je okupljanje te vrste bilo nelegalno, i prethodno je uvijek odlučno razbijano.
Nema nikakve dileme da je demontiranje istočnog bloka započelo u samom njegovom središtu, odnosno u Moskvi.
Mihail Gorbačov je izvjesno, odlučan da sprovede suštinske reforme, jasno stavio do znanja “staroj gardi” na čelnim mjestima u zemljama istočnog bloka da Moskva neće podržati eventualnu upotrebu represivnih mjera s ciljem očuvanja, kako je vjerovao, prevaziđenih režima.
Promjene koje je Gorbačov pokrenuo prethodno u Sovjetskom Savezu, poznate kao “perestrojka” i “glasnost”, ubrzo su se odrazile i na druge članice sovjetskog bloka. Pokazaće se, mjere koje je on pokrenuo iako su realno donijele oslobađanje u domenu javne riječi, na ekonomskom polju su imale negativne posljedice.
Na prostoru Istočne Evrope reakcije su bile različite. U Mađarskoj je gotovo odmah počelo “otopljavanje”. Istina i prethodno je vlast u Budimpešti bila u izvjesnom smislu najliberalnija unutar tog bloka, zaslugom lokalnog čelnika Janoša Kadara.
Nezadovoljstvo
U Istočnoj Njemačkoj promjene su bile vidne tek poslije povlačenja Eriha Honekera. Većina istočnoeevropskih zemalja u promjene je zapravo ušla pod pritiskom, i nasuprot volje lokalnih elita.
U Čehoslovačkoj međutim, i kao naslijeđe Praškog proljeća, odnosno sjećanja na međuratnu demokratiju u toj zemlji, promjene su odmah bile široko popularne.
Poljska je bila specifična. Široko nezadovoljstvo koje je u njoj sve vreme postojalo dovelo je do masovnog opozicionog pokreta Solidarnost, zvanično sindikata, u čemu je ogromnu ulogu imala rimokatolička crkva.
Suočen sa nemogućom situacijom, u strahu od moguće reakcije Moskve, poput onog što se 1956. dogodilo u Mađarskoj, odnosno 1968. u Čehoslovačkoj, decembra 1981. general Vojćeh Jeruzelski izvršio je državni udar u Varšavi i uveo vojnu upravu. Po padu Berlinskog zida on je odmah mudro omogućio, i podržao, postupnu tranziciju ka demokratiji.
Mađarske vlasti ljeta 1989. godine uklonile su žičane prepreke koje su decenijama stajale na granici sa Austrijom, kod Šoprona. Tada je predstavljeno da je to jednokratan događaj sa navodno dobrosusjedskom namerom. Tadašnji predsjednik vlade u Budimpešti, Mikloš Nemet, neskriveno opredjeljen za promjene, donio je takvu odluku u sklopu organizacije nečeg što je nazvano “Panevropski piknik” upravo na granici dvije zemlje. Bilo je to 19. avgusta 1989.
Organizator je bio Oto fon Habzburg, sin posljednjeg monarha Austrougarske, cara i kralja Karla, inače dugogodišnji poslanik Evropskog parlamenta, kog nikada nije napustila nada da će Habzburzi ponovo imati važnu ulogu.
Granica
Otvaranje granice sa Austrijom iskoristilo je tada više stotina građana DDR-a, da prebjegne na Zapad. Tim povodom, njemački kancelar Helmut Kol izjavio je da je “prvi kamen Berlinskog zida srušen u Mađarskoj”. Uprkos prvobitnom saopštenju, Mađarska je već narednog mjeseca potpuno otvorila granice. To je nadalje značilo da je bijeg na Zapad počeo da dobija masovne razmjere. Do kraja septembra oko 30.000 Nijemaca pobjeglo je preko Mađarske.
Ubrzo potom Mihail Gorbačov 7. oktobra boravi u Berlinu gdje javno poziva Eriha Honekera na reforme. Posljedice su ubrzo bile vidne na ulicama Istočne Njemačke. Uslijedilo je kako povlačenje Honekera tako masovni skupovi širom Istočne Njemačke.
Poslije masovnih nemira u Lajpcigu, dva dana nakon što je Gorbačov javno prozvao Honekera, kada se okupilo čak 70.000 demonstranata, nepunih deset dana docnije, 18. oktobra, Erih Honeker podnosi ostavku. Zamijenio ga je Egon Krenc.
Uslijedilo je 4. novembra okupljanje oko pola miliona demonstranata na Aleksanderplacu, u Berlinu. Potom je 9. novembra Politbiro Partije socijalističkog jedinstva Njemačke, koji je predvodio Egon Krenc, donio odluku da se građanima DDR-a dopusti emigriranje.
Okidač
Ta odluka je međutim ipak bila uslovna, podrazumjevala je administrativne procedure. Međutim, Ginter Švabovski, predstavnik Politbiroa za javnost, medijima je pošto je to tijelo donelo odluku o slobodi kretanja, izjavio da ona stupa na snagu odmah, što nije odgovaralo istini.
To je bio okidač. Poslije njegove izjave, te večeri, 9. novembra, uslijedio je stampedo građana Istočne Njemačke na Berlinski zid.
Pritom, pripadnici službi bezbjednosti DDR, obezbjeđenje granice, našavši se u potpuno novoj situaciji, suočeni sa svojevrsnom navalom građana na granične prelaze, u nedostatku odgovarajuće nove instrukcije, odustaju od čuvanja granice.
Bio je to kraj kako samog Berlinskog zida, tako ubrzo i Njemačke demokratske republike, pa i Varšavskog pakta. Talas promjena odnijeće potom i samog Mihaila Gorbačova, pa i Sovjetski Savez.
Izvor: Nezavisne
