Dajan Kiton (engl. Diane Keaton), američka glumica, rođena 5. januara 1946. godine u Los Anđelesu (SAD).
Biografija
Djetinjstvo, mladost i školovanje
Rođena je kao Dajan Hol u Los Anđelesu, kao najstarije od četvoro dece. Njen otac Džek Hol (1921—1990) je bio inženjer, a majka Doroti Kiton (rođena 1921) domaćica i fotograf amater. Otac joj bio iz irsko-američke katoličke porodice, a majka iz metodističke. Kiton je pod majčinim uticajem vaspitana kao metodist. Želja za glumačkom karijerom javila se kad je vidjela majku kako osvaja dramsku nagradu „Gđa. Los Anđelesa“ za domaćice. Kiton je tvrdila da ju je teatralnost događaja inspirisala da postane pozorišna glumica. Kao jednu od inspiracija, navela je i Ketrin Hepbern, kojoj se divi zbog uloga snažnih i nezavisnih žena.
1964. je maturirala na Santa Monica High School u Santa Ani (Kalifornija). Tokom srednje škole sudjelovala je u pjevačkim i glumačkim sekcijama i nastupila kao Blanche DuBois u školskoj produkciji predstave “Tramvaj zvani želja”. Nakon mature je pohađala Koledž Santa Ana, a kasnije Orange Coast College kao studentkinja glume, ali je odustala posle godinu dana kako bi se bavila karijerom zabavljača na Menhetnu. Nakon pridruživanja organizaciji Actor’s Equity, uzela je prezime Kiton, majčino djevojačko prezime, jer je tamo već bila registrovana jedna Dajan Hol.
Kiton je počela da studira glumu u Neighborhood Playhouseu u Njujorku, prvo po Majner tehnici, grupnoj glumačkoj tehnici koju je u trećoj dekadi vijeka popularisao Sanford Majner, njujorški reditelj glume.
1968. je postala zamjena u produkciji originalnog brodvejskog mjuzikla Kosa. Izbila je na ‘’loš glas’’ jer nije htjela da se svuče u djelovima mjuzikla kad je cijela glumačka postava nastupala naga, mada je to ostavljeno na volju glumaca. (Oni koji su nastupali goli dobili su dodatnih 50 dolara). Nakon devetomjesečne produkcije Kose, prijavila se za ulogu u produkciji Zasviraj ponovo, Sem režisera Vudija Alena, pošto zamalo nije odbijena jer je bila previsoka (1,73 cm, 5 više od Alena).
1970-te
Nakon što je nominovana za nagradu Toni u Zasviraj ponovo, Sem, Kiton je ostvarila filmski debi u filmu Ljubavnici i drugi stranci. Nastavila je sa gostujućim ulogama u televizijskim serijama Love, American Style i Night Gallery. Između filmova, Kiton se pojavila u nizu reklama za dezodoranse.
Slavu je stekla ulogom Kej Adams, djevojke Majkla Korleonea (kojeg je glumio Al Pačino) u filmu Kum, režisera Fransisa Forda Kopole. Kopola je naglasio da je Kiton prvi put video u filmu Ljubavnici i drugi stranci i da ju je angažovao zbog njene ekscentrične reputacije koju je htio da unese u ulogu. (Kiton tvrdi da je u to vrijeme nazivana „šašavom glumicom“ filmske industrije).
Njena gluma u filmu djelomično je temeljena na njenom stvarnom iskustvu prilikom snimanja filma, što je opisala kao biti „žena u svijetu muškaraca“. Kum je 1972. godine osvojio Oskara za najbolji film.
Dvije godine posle je reprizirala svoju ulogu u Kumu II. Prvo, nije bila sklona ideji o repriziranju uloge, rekavši „Prvobitno sam bila skeptična o ulozi Kej u nastavku Kuma, ali, pošto sam pročitala scenario, lik mi se učinio mnogo snažniji nego u prvom filmu.” U nastavku se njen lik dramatično promijenio jer je bio više ozlojeđen muževim aktivnostima. Iako je sa oba filma stekla slavu, važnost njenog lika bila je minimalna. Tajm je napisao da je bila „nevidljiva u Kumu i blijeda u Kumu II”.
Njeni drugi filmovi sedamdesetih su uključivali mnoge saradnje sa Vudijem Alenom. Iako je u vrijeme kad su snimali filmove njihova veza bila gotova, glumila je mnoge ekscentrične likove u nekoliko njegovih humorističnih i dramskih filmova, uključujući: Povampireni Majls, Ljubav i smrt, Enterijeri, Menhetn i filmsku verziju Zasviraj ponovo, Sem, koju je režirao Herbert Ros. Alen je u svojoj ranoj karijeri Kiton nazvao svojom muzom.
Godine 1977. nastupila je sa Alenom u romantičnoj komediji Eni Hol, u kojoj je igrala jednu od svojih najslavnijih uloga. Eni Hol je napisao i režirao Alen, a za film se vjeruje da je autobiografija njegove veze sa Kiton. Alen je djelomično lik Eni Hol temeljio na liku Dajane Kiton (“Eni“ je njen nadimak, a „Hol“ je njeno originalno prezime). Alen je u ulogu ubacio mnoge od njenih manira i njen smisao za humor na vlastiti račun. Kiton je rekla kako je Alen od lika stvorio njenu „idealizovanu verziju“. Film je postigao veliki komercijalni i kritički uspjeh i osvojio je Oskara za najbolji film, dok je Kiton dobila Oskar za najbolju glavnu glumicu. Časopis Premijer 2006. godine je naveo njenu glumu u Eni Hol kao 60. najbolju svih vremena.
Njena ekscentrična odjeća u Eni Hol, koja se sastojala većinom od starinske muške odeće, uključujući kravatu, majicu, vrećaste pantalone i šešire sa obodom, učinila ju je modnom ikonom kasnih sedamdesetih. Većina odjeće koja se može vidjeti u filmu je bila njena iako su na kostimima u filmu radili Rut Morli i Ralf Lauren. Ubrzo nakon objavljivanja filma, među ženama su postala popularna ženska odijela. Kasnije je reprizirala svoju pojavu iz filma Eni Hol na dodjeli Oskara 2003. godine, na koju je došla u muškom smokingu i polucilindru. Postala je česta meta modnog kritičara Mr. Blekvela, našavši se pet puta na njegovom popisu najgore odjevenih ličnosti.
Fotografija Daglasa Kirklanda sa njom našla se 26. novembra 1977. godine na naslovnici Tajma sa pričom koja je opisuje kao „najduhovitiju ženu koja trenutno radi na filmu.” Kasnije te godine napustila je komične uloge i prihvatila onu u drami Tražeći g. Gudbara, temeljenoj na romanu Judith Rossner. U filmu je glumila katoličku učiteljicu za gluvu djecu koja živi dvostrukim životom, provodeći noći u barovima za samce i upuštajući se u promiskuitetni seks. Isto izdanje Tajma pohvalilo je njen izbor uloga i kritikovalo ograničene uloge koje su dostupne glumicama u američkim filmovima.
1977., posle višegodišnje želje da se ostvari kao pjevačica, počela je snimati pjesme za svoj samostalni album koji nikad nije objavljen. Kiton je više uspjeha postigla sa fotografijom. Kao i lik u Eni Hol, fotografisanje joj je bilo dugogodišnji hobi, zanimanje koje je pokupila kao tinejdžerka od majke. Dok je krajem sedamdesetih putovala, počela je svoju razbibrigu uzimati ozbiljnije. Reservations, njena kolekcija fotografija hotelskih enterijera, objavljena je 1980. godine u obliku knjige.
1980-te
Nakon filma Menhetn 1979. godine, Kiton i Vudi Alen okončavaju svoj dugi radni odnos te će to biti njihova zadnja velika saradnja sve do 1993. godine. Kiton se 1978. upustila u vezu s Vorenom Bejtijem, a dvije godine kasnije on ju je angažovao za ulogu u filmu Crveni. U filmu je glumila Luiz Brajant, novinarku koja napušta muža kako bi radila sa radikalnim novinarom Džonom Ridom (Bejti) koji odlazi u Rusiju kako bi pisao hroniku ruskog građanskog rata. Njujork tajms je napisao da je Kiton bila „ništa manje nego veličanstvena kao Luiz Brajant – prekrasna, sebična, duhovita i poletna. To je najbolje djelo koje je ostvarila do sada.” Kiton je za film zaradila svoju drugu nominaciju za Oskara.
Bejti je uzeo Kiton nakon što ju je vidio u filmu Eni Hol, pošto je htio njenu prirodnu nervozu i nesiguran stav prema ulozi. Produkcija filma Crveni odgađana je nekoliko puta od svog početka 1977. godine. Kiton je zamalo napustila projekat jer je pomislila kako nikad ni neće biti dovršen. Snimanje je konačno počelo dvije godine posle. U priči Vanity Fair 2006. godine, Kiton je opisala svoju ulogu kao „nekog ko želi biti poseban, ali je vjerovatno običan … Znala sam što znači biti nesiguran.” Pomoćnik režisera Sajmon Relf kasnije je rekao kako je Luiz Brajant bila jedna od njenih najtežih uloga i da „je zamalo ostala slomljena.”
Film iz 1984. godine Mala bubnjarka je bio njen prvi i neuspješni izlet u žanr akcijskog trilera. Mala bubnjarka bio je i komercijalni i kritički promašaj, a kritičari su naglašavali kako njoj ne pristaje taj žanr. Dvije godine posle je nastupila sa Džesikom Lang i Sisi Spejsik u filmu Zločini srca, humorističnoj adaptaciji drame Bet Hanli. 1987. je nastupila u Baby Boom, svojoj prvoj saradnji sa scenaristkinjom i producentkinjom Nensi Majers. Glumila je ženu sa karijerom sa Menhetna koja se iznenada mora brinuti za malo dijete. Iste se godine pojavila u kameo ulozi u Alenovom filmu Dani radija, kao pjevačica u noćnom klubu. Kasnije igra u filmu iz 1988. godine koji se zvao Dobra majka, koji je bio komercijalno razočaranje, a neki kritičari su posebno kritikovali njenu glumu.
1987. režirala je i montirala je svoj prvi film, dokumentarac nazvan Raj, koji je podijelio kritičare. Sledeće četiri godine Kiton je režirala muzičke spotove Belindu Karlajl, dva televizijska filma sa Patrišom Arket i epizode serija China Beach i Tvin piks.
1990-te
U devedesetima se počela pojavljivati u zrelijim ulogama, često igrajući žensku glavu porodice iz srednje klase. Desetljeće je započela sa filmom The Lemon Sisters, slabo ocijenjenom humorističkom dramom u kojoj je nastupila i koju je producirala, a koja je godinu dana nakon završetka bila odgođena.
Godine 1990. ponovo igra Kej Adams u Kumu III. Radnja filma je smeštena 21 godinu nakon događaja iz drugog nastavka a film je uključivao Kiton kao otuđenu bivšu ženu Majkla Korleonea. Kritike filma i Kiton ponovo su bile usmjerene na njenu nevažnost u filmu. Vašington post je napisao: „Iako je ona autoritativna u ulozi, Kiton pati od nevažnosti, sve se svodi na to da prigovara Majklu za njegove grijehe iz prošlosti.
Sledeće godine je nastupila sa Stivom Martinom u porodičnoj komediji Nevjestin otac. Zamalo nije ni dobila ulogu jer je komercijalni promašaj filma Dobra majka doveo do zategnutih odnosa između nje i studija Walt Disney Pictures, koji je finansirao oba filma. Nevjestin otac je bio njen prvi veliki hit nakon četiri godine komercijalnih razočaranja.
Kiton je tu ulogu reprizirala u nastavku, gdje je žena koja ostaje trudna u srednjim godinama, u isto vrijeme kad i njena kćer. U recenziji San Francisco Examinera su je opet uporedili sa Katrin Hepbern: „Ne oslanjajući se više na nesigurnost koja se probila u sve njene karakterizacije od sedamdesetih, sada je postala Katrin Hepbern sa snažnim majčinskim instinktom, jer je ona lijepa i inteligentna glumica koja ne mora biti gruba ni oštra kako bi dokazala svoju ženstvenost.”
1993. je nastupila u filmu Tajnovita ubistva na Menhetnu, svom prvom filmu sa Vudijem Alenom nakon 1979. godine. Uloga je bila namijenjena za Mia Farrow, ali je ona odustala od projekta nakon prekida veze sa Alenom.
Godine 1995. režirala je film Neznani junaci, prema memoarima Franz Lidz, svoj prvi dugometražni film. U njemu su nastupili Nejtan Vat kao dječak iz šezdesetih čija majka (Endi Makdauel) oboljeva od raka. Kako se njena bolest pogoršava, a njegov otac izumitelj (Džon Turturo) postaje sve distanciraniji, dječak je poslan da živi sa dva ekscentrična strica (Maury Chaykin i Majkl Ričards). Za razliku od Lidzove knjige, Kiton je radnju iz Njujorka premestila u Južnu Kaliforniju iz svog djetinjstva. Iako film nije postigao značajniji finansijski uspjeh, film i režija su dobili pohvale od kritike.
Njen najuspješniji film desetljeća bio je Klub prvih supruga (1996). Nastupila je sa Goldi Hon i Bet Midler kao trio „prvih supruga”: sredovječnih žena koje se razvode od svojih muževa jer oni žele mlađe žene. Kiton je izjavila da joj je snimanje ovog filma „spasilo život“. Film je postigao veliki uspjeh zaradivši 105 miliona dolara u severnoameričkim kinima, te postao kultan među sredovječnim ženama. Recenzije su bile uglavnom pozitivne za Kiton i njene koleginice, a u San Francisco Chronicle je nazvana „vjerovatno najboljom filmskom komičarkom u ovom trenutku.”
Iste te godine pojavila se u filmu Marvinova soba kao žena oboljela od leukemije. Bila je to adaptacija drame Skota Makfersona a Meril Strip je glumila njenu otuđenu sestru. Kiton je za film zaradila svoju treću nominaciju za Oskara. Iako hvaljen od kritike, film nije objavljen u velikom broju kina, što ju je vjerovatno koštalo Oskara. Izjavila je kako je najveći izazov za ulogu bio shvatanje mentaliteta osobe koja se suočava sa smrtnom bolešću.
2000-te
Njen prvi film u 2000. bio je Hanging Up sa Meg Rajan i Lisom Kudrou. Kiton je i režirala film, uprkos tvrdnji iz 1996. da nikada više neće režirati film, rekavši „kao režiser automatski imaš različite ciljeve. Ne mogu razmišljati o režiranju kad glumim.” Film je bio drama o tri sestre koje se nose sa senilnošću (i iznenadnom smrti) njihovog starog oca. Kritike su bile slabe, a film je u Sjevernoj Americi zaradio 36 miliona dolara.
2001. ponovo nastupa sa Vorenom Bejtijem u filmu Ljubav i drugi poroci, kritičkom i komercijalnom fijasku. Budžet je iznosio oko 90 miliona dolara, ali film nije bio dovoljno zapažen, i zaradio je samo 7 miliona u sjevernoameričkim bioskopima. Peter Travers iz Rolling Stone je napisao kako film „ne zaslužuje kritiku nego smrtnicu“.
2001. i 2002. je nastupila u četiri niskobudžetna televizijska filma. U religioznoj drami Sister Mary Explains It All, gdje je igrala fanatičnu časnu sestru, osiromašenu majku u drami Na tankom ledu, i knjigovođu u mafijaškoj komediji Plan B. U Crossed Over je glumila Beverli Louri, ženu koja sklapa neobično prijateljstvo sa prvom i jedinom ženom pogubljenom u Teksasu, Karlom Fej Taker.
Njen prvi veći hit nakon 1996. godine došao je sa filmom Samo ne ti, sa Džekom Nikolsonom. Nikolson (66) i Kiton (57) su se činili kao hrabar izbor za glavne uloge u romantičnoj komediji. Studio 20th Century Fox koji je trebalo da distribuira film, navodno je odbio da ga producira bojeći se da su glavni glumci prestari da bi bili isplativi. Kiton je to komentarisala: „Gledajte, ljudi moje i Džekove dobi su dublji, osjećajniji, jer imaju životnog iskustva. Imaju mnogo nade i strasti – zašto se ne bi zaljubili? Zašto filmovi ne bi to prikazivali?” Kiton je glumila sredovječnu dramaturškinju koja se zaljubljuje u mnogo starijeg momka svoje kćeri. Film je ostvario veliki komercijalni uspjeh, zaradivši 125 miliona dolara samo u Sjevernoj Americi. Rodžer Ibert je napisao da su „Kiton i Nikolson unijeli toliko iskustva, znanja i humora u svoje likove da film funkcioniše na način na koji se scenarijem uopšte nije računalo.” Za ovu ulogu, Kiton je sljedeće godine po četvrti put nominovana za Oskara.
Privatni život
Njena najpoznatija veza bila je ona iz sedamdesetih sa rediteljem Vudijem Alenom. Prvi put su se sreli na njenoj audiciji za brodvejsku produkciju Zasviraj ponovno, Sem, ali se nisu upoznali sve do večere nakon ponoćne probe. Alen tvrdi da ga je privukao njen smisao za humor. Kratko su živjeli zajedno tokom prikazivanja komada Zasviraj ponovo, Sem na Brodveju, ali je njihova veza postala manje formalna u vrijeme kad se snimala filmska verzija, 1972. godine. Između 1971. i 1993. zajedno su snimili osam filmova. Nakon što je njihova veza završila 1979. počela se zabavljati sa Vorenom Bejtijem. Veza sa Bejtijem učinila ju je čestom temom tabloida i medija, a to je bila uloga na koju nije navikla. (Kako je izbjegavala javna pojavljivanja, Vanity Fair ju je 1985. nazvao najodbojnijom zvijezdom poslije Grete Garbo”). Bejti i Kiton su prekinuli ubrzo nakon snimanja filma Crveni. Vjerovalo se da je zategnutost u međusobnim odnosima prouzročena mnogim produkcijskim problemima. Kiton je ostala u kontaktu i sa Bejtijem i Alenom, a Alena opisuje kao jednog od najbliskijih prijatelja. Kiton je bila u vezi i sa Al Paćinom, svojim kolegom iz trilogije Kum. Veza je okončana tokom snimanja trećeg dijela.
Dajana Kiton je majka dvoje djece: kćerke Dekster (usvojene 1996) i sina Djuka (usvojenog 2001).
Filmografija
Uloge Dajane Kiton
Godina
Srpski naziv
Izvorni naziv
Uloga
Napomena
1970. Ljubavnici i drugi stranci Lovers and Other Strangers Joan Vecchio
1972. Kum The Godfather Kay Adams
1972. Zasviraj ponovo, Sem Play It Again, Sam Linda Christie
1973. Spavač Sleeper Luna Schlosser
1974. Kum 2 The Godfather, Part II Kay Adams
1975. Ljubav i smrt Love and Death Sonja
1977. Eni Hol Annie Hall Annie Hall
1977. Tražeći gospodina Gudbara Looking for Mr. Goodbar Theresa Dunn
1978. Enterijeri Interiors Renata
1979. Menhetn Manhattan Mary Wilkie
1981. Crveni Reds Louise Bryant
1982. Shoot the Moon Faith Dunlap
1984. Mala dobošarka The Little Drummer Girl Charlie
1984. Gospođa Sofel Mrs. Soffel Kate Soffel
1986. Zločini srca Crimes of the Heart Lenny Magrath
1987. Dani radija Radio Days New Year’s Singer
1987. Baby Boom J.C. Wiatt
1987. Heaven
1987. Polarna svjetlost Northern Lights Roberta Blumstin
1988. The Good Mother Anna Dunlap
1990. Kum 3 The Godfather, Part III Kay Adams
1990. The Lemon Sisters Eloise Hamer
1991. Nevjestin otac Father of the Bride Nina Benks
1993. Zagonetno ubistvo na Menhetnu Manhattan Murder Mystery Kerol Lipton
1995. Nevjestin otac 2 Father of the Bride Part II Nina Banks
1996. Klub prvih žena The First Wives Club Annie Paradis
1996. Marvinova soba Marvin’s Room Bessie Greenfield
1997. Jedina strast The Only Thrill Kerol Ficsimons
1999. Druga sestra The Other Sister Elizabet Tejt ;
2000. Zalupi slušalicu Hanging Up Georgia Mozell
2001. Town & Country Ellie Stoddard
2003. Samo ne ti Something’s Gotta Give Erica Jane Barry
2003 Elephant
2005. Dobro došla u familiju The Family Stone Sibil Stoun
2007. Kako ja kažem Because I Said So Daphne Wilder
2007. Mama’s Boy Jan Mannus
2007. Smother Marilyn Cooper
2008. Mad Money Bridget
2020. Ljubav, vjenčanja i druga očajanja Love, Weddings & Other Disasters Sara
Poznati glumci sa kojima je sarađivala
Marlon Brando (Kum)
Al Paćino (Kum, Kum 2, Kum 3)
Ričard Gir (Tražeći G. Gudbara)
Meril Strip (Menhetn, Marvinova soba)
Voren Bejti (Crveni, Town & Country)
Džin Hekman (Crveni)
Džek Nikolson (Crveni, Ljubav nema pravila)
Leonardo Dikaprio (Marvinova soba)
Robert de Niro (Kum 2, Marvinova soba)
Meg Rajan (Zalupi slušalicu)
Čarlton Heston (Town & Country)
Za Press priredio: Dragan Leković
