Emil Zola (franc. Émile Zola; Pariz, 2. april 1840 — Pariz, 29. septembar 1902), francuski romanopisac i osnivač i predstavnik naturalističkog pravca. On je bio glavna figura u političkoj liberalizaciji Francuske i oslobađanju lažno optuženog i osuđenog vojnog oficira Alfreda Drajfusa, što je iskazao u renomiranom novinskom naslovu J’Accuse…! Zola je bio nominovan za prvu i drugu Nobelovu nagradu za književnost 1901. i 1902. godine.
Biografija
Od oca Italijana nasleđuje živ temperament i nepresušnu energiju kojom će braniti svoje književne i društvene poglede. Godine 1898. upleten je u aferu Drajfus pišući otvoreno pismo predsjedniku Republike (franc. J’accuse — Optužujem !) u kojem je tražio reviziju procesa.
Iako je u književnost ušao kao romantičar, Zola se u kasnijim djelima ne zadovoljava metodama objektivnog realizma, već pod uticajem naglog razvoja prirodnih nauka pokušava da i u literaturi uvede naučne metode, te razvija teoriju tzv. eksperimentalnog romana.
Svoje teoretske poglede nastojao je ostvariti u ciklusu „Rugon-Makarovi“ ili „Prirodna i društvena istorija jedne porodice pod Drugim carstvom“ (Histoire naturelle et sociale d’une famille sous le Second Empire, 1871 — 1893), gdje je u 20 romana prikazao fizičko i moralno propadanje pojedinih članova porodice Rugon-Makart usled njihovog hereditarnog opterećenja; ujedno je i dao i presjek kroz razne društvene sredine u doba Drugog carstva i oživio preko 1000 lica.
Među romanima iz tog ciklusa nelaze se i najpoznatija Zolina djela kao: Trbuh Pariza (Le Ventre de Paris, 1873), Jazbina (L’Assommoir, 1877), Nana, Žerminal (Germinal, 1885), Čovjek-zvijer (La Bête Humaine, 1890) i dr.
Manje su značajniji njegovi kasniji ciklusi „Tri grada“ (Trois Villes – Lourdes 1894, Rome 1896, Paris 1898) i nedovršena tetrologija „Četiri jevanđelja“ – Plodnost, Rad, Istina i Pravda (Les Quatres Evangiles – Fécondité (1899), Travail (1901), Vérité (1903), Justice (nedovršeno)).
Mada je Zola nesumnjivo jedan od najznačajnijih francuskih književnika, visoku umjetničku vrednost dostiže jedino u opisima masovnih scena, gdje je pravom epskom snagom znao prikazati instinkt gomile, dok mu je glavni nedostatak u površnoj karakterizaciji likova i nedostatku psihološke uvjerljivosti.
Zola kao teoretičar
Teoriju naturalizma prvi je oblikovao Emil Zola u raspravama Romanopisci naturalisti i Eksperimentalni roman, i u predgovoru romana Thérèse Raquin. On je osnivač i vođa naturalističke škole. Pri tome se Zola rukovodio sa tri nadahnuća iz područja nauke koja će sačinjavati podlogu naturalizma. Prvo od njih je pozitivizam Ogista Konta koji stavlja težište na iskustvo i zadovoljava se činjenicama pa stoga Zola predlaže istraživanje u književnosti kao metodu koja se temelji na iskustvu. Takođe na njega utiče i djelo Kloda Bernarda Uvod u studije eksperimentalne medicine, pa stoga njegov cilj postaje uvođenje stroge naučnosti u roman i javlja se tendencija da književnost druge polovine devetnaestog vijeka postane književnost eksperimentalnog romana. Treći je činilac teorija Ipolita Tena koja ističe tri temeljna obilježja koja određuju lik u književnom djelu: sredina, nasleđe i trenutak. Dakle, Zola želi da pokaže da čovjek ne postoji sam za sebe kao proizvod slučajnosti i pojedinačne zagonetke, već kao posljedica niza pojava poput već spomenutog uticaja nasljeđa i sredine u kojoj živi.
Pojam eksperimentalnog romana odnosi se na način na koji pisac prikuplja građu i stvara roman. Zola je smatrao da je dužnost pisca da sa fotografskom tačnošću prenese stvarnost na papir, da je iskaže pa makar i na drastičan način, ali da se pritom služi i metodom eksperimenta tj. poput naučnika da proučava različite temperamente u sukobu strasti i uticaj okoline na likove. Nakon toga pisac uzima lik određen nasljeđem i stavlja ga u taj kontekst. Zola roman definiše kao „dio prirode viđen kroz izvjesni temperament”.
Glavni junaci prestaju biti pojedinci, a postaju mase jer se piščevo zanimanje usredotočuje na kolektivnu i slijepu snagu društva. Naturalisti su prikazivali likove iz svih društvenih slojeva kao kritiku realistima (Balzaka i Stendalu) koji su u svojim djelima prikazivali uzvišene, titanske likove. Od bitnih karakteristika koje su zastupali ističe se i insistiranje na najružnijim i najtamnijim prizorima ljudskog života, tzv. „estetici ružnoće”. Razotkriva se socijalna i moralna izopačenost likova, čovjekova životinjska strana, zločin, duševna bolest, gruba i nastrana seksualnost, društvena degenerisanost… Motivacija ljudskog ponašanja svodi se na biološku, što znači da su likovi oslikani poput ljudskih životinja čije ponašanje određuju strasti i nagoni, a vezano uz to prikazuje se ljudska ogoljelost i surovost. Poželjnom se osobinom smatra objektivnost pisca koji prestaje biti „sveznajući pripovjedač”, a Zola zagovara potiskivanje stvaralačke imaginacije, jer smatra da su se umjetnici bespotrebno prepustili maštanju punom lažnog sjaja, opisujući neki drugi svijet bez briga, uljepšan koliko god može biti, dok su u stvarnosti ljudi nervozni, zabrinuti slabi i istrošeni.
Branio je temperament ističući kako je romantizam, kojeg je u mladosti veoma volio, samo hrpa sentimentalnih prenemaganja. Mašta za njega, kao i za cijeli naturalizam, ne predstavlja glavnu odliku pisca. Glavna je odlika osjećanje stvarnosti, događaja koji ostavljaju snažan utisak, koji se pamte, izražavanje stvarnog svijeta koji nas okružuje – u tome se sastoji sva tehnika originalnosti. Svaka neobična izmišljotina je odbačena, nema intriga ni iznenađenja, a fabula ima svoj logični razvoj. Interes pisca je da djelo bude što običnije, opštenitije odnosno tipičnije. Naturalističko djelo osuđuje svako pretjerivanje umjetnika, a naturalistički junak je uveličana ličnost koju vodi želja za potvrđivanjem snage. Zolin kredo bio je: „Neću sve što nije život, temperament, stvarnost! ”
Bibliografija
Klodova ispovijest La Confession de Claude (1865)
Tereza Raken Thérèse Raquin (1867)
Madlen Fera Madeleine Férat (1868)
Eksperimentalni roman Le Roman Experimental (1880)
Ciklus Rugon-Makarovi Les Rougon-Macquart
Bogatstvo Rugona La Fortune des Rougon (1871)
Lovina La Curée (1871 — 1872)
Trbuh Pariza Le ventre de Paris (1873)
Osvajanje Plasana La Conquête de Plassans (1874)
Greh opata Murea La Faute de l’Abbé Mouret (1875)
Njegova ekselencija Ežen Rugon Son Excellence Eugène Rougon (1876)
Trovačnica L’Assommoir (1877)
Jedna ljubavna stranica Une Page d’amour (1878)
Nana Nana (1880)
Pot-Bouille (1882)
Au Bonheur des Dames (1883)
Životna radost La Joie de vivre (1884)
Žerminal Germinal (1885)
Djelo L’Oeuvre (1886)
Zemlja La Terre (1887)
San Le Rêve (1888)
Čovjek-zvijer La Bête Humaine (1890)
Novac L’Argent (1891)
Slom La Débâcle (1892)
Doktor Paskal Le Docteur Pascal (1893)
Ciklus Tri grada Trois villes
Lurd Lourdes (1894)
Rim Rome (1896)
Pariz Paris (1898)
Ciklus Četiri jevanđelja Quatre évangiles
Plodnost (1899)
Rad (1901)
Istina (1903)
Pravda (nedovršeno)
