Federiko Felini (ital. Federico Fellini; Rimini, 20. januar 1920 — Rim, 31. oktobar 1993), italijanski filmski reditelj rođen u Riminiju (Italija), kritičar društvenih pojava u građanskom društvu u posleratnom razdoblju, odslikavatelj ekonomskog prosperiteta, najrespektabilniji evropski reditelj u Sjedinjenim Državama, i osoba čija je popularnost bila uporediva s najistaknutijim filmskim zvijezdama njegovog doba.
Biografija
Felini je rođen u porodici iz srednje klase s četvoro djece. Dio djetinjstva provodi kod bake na selu često lutajući s drugom seoskom djecom, a školujući se u katoličkom internatu. Iz tog razdoblja najčešće se prepričava njegov kratkotrajan, u dvanaestoj godini, bijeg s putujućim cirkusom. To se tumači kao znak njegove velike ljubavi prema spektaklu. Iako nikada nije skrivao svoju sklonost prema svijetu cirkusa, Felini ipak daje drukčiju verziju svog bijega: on je bježao od škole. Učenje i školska disciplina nisu bili njegova bolja strana, pa tako, došavši 1938. na studije prava u Firencu on brzo zanemaruje školovanje i počinje se baviti crtanjem karikatura i stripova.
1939. preselivši se u Rim, ponovo upisuje fakultet, ali tek toliko da odgodi služenje vojnog roka. Prehranjuje se pišući u crnoj hronici lista Il Popolo di Roma, crta stripove za satirički list Marc’ Auerlio, a piše i kratke priče za radio. Najvažniji događaj iz tog razdoblja njegovo je upoznavanje s popularnim glumcem, tumačem narodskih likova Aldom Fabricijem (Aldom Fabrizzijem), za čiju pozorišnu trupu piše skečeve, ali i vodi garderobu, radi na dekoru i obavlja posao sekretara. Od 1940. počinje pisati i za film, i to gegove za komičara Makarija, te tekstove za Fabricija.
Presudno za njegov razvoj i čitavu karijeru biće međutim poznanstvo s rediteljem Robertom Roselinijem (Roberto Rossellini), kod kojeg 1945. i 1946. sarađuje kao koscenarista i asistent reditelja u klasičnim neorealističkim filmovima „Rim – otvoreni grad“ i „Paisa“ (Paisá). ”Do tada kada sam dolazio na snimanja”, kaže Felini, ”sve mi je bilo strano. Ali, uz Roselinijevu pomoć, u filmu sam prepoznao drugi svijet. Kroz njegov stav prema filmu shvatio sam da se filmovi mogu stvarati bez prevare, bez apriornih pretpostavki, bez unaprijed utvrđenih poruka. Ali, ono najvažnije što sam od Roselinija dobio bila je poduka iz skrušenosti, poniznosti prema životu.”
Felini debituje 1950. godine s filmom „Svetlosti varijetea“, koji režira zajedno s Albertom Latuadom, a tada otprilike počinje i novo razdoblje u istoriji posleratne Italije: ratne tragedije pomalo se zaboravljaju, ruševine se uklanjaju, nastupa ekonomski prosperitet i javlja se optimizam sve većeg blagostanja – sa svojim tada još teško prepoznatljivim zamkama. Tematika i problematika neorealizma, koja je bila na socijali i na ekonomskim nedaćama postupno se premješta ka psihološkim sadržajima. Taj filmski trend, čiji je najistaknutiji predstavnik Federiko Felini nazvan je – neorealizam duše. Nije zato neobično da su istaknuti motiv prvog Felinijevog samostalno režiranog filma „Bijeli šeik“ (1952) bile baš iluzije, čovjekova zaokupljenost nečim ispraznim.
U tom smislu još je određenije prvo njegovo remek-djelo, Srebrnim lavom na festivalu u Veneciji nagrađen film „Dangube“ (1953.). Radnjom u Felinijevom rodnom mjestu film prikazuje prazninu života materijalno osiguranih ljudi, čiji materijalni standard ne prati i odgovarajući duhovni standard. Felini prikazuje ljude koji su naglo ostali bez ciljeva koji pomažu oljuđenju, a taj gubitak vrijednog smisla života biće tema i mnogih njegovih kasnijih filmova. Tako će se dramatičnija verzija te teme pojaviti u idućem Felinijevom filmu, njegovom najslavnijem iz tog razdoblja – filmu „Ulica“ (1954.) za koji će dobiti prvi od četiri buduća Oskara za najbolji strani film.
Filmom „Ulica“ Felini je definitivno postao zvijezda svjetske kinematografije, ali je istovremeno prouzrokovao žučljive rasprave, a i osporavanja u samoj Italiji. S oduševljenjem su ga, najviše zbog moralizma, prihvatili crkveni krugovi. To je pak izazvalo gnjev vrlo uticajnih lijevo orijentisanih struja, posebno filmskog glasila Cinema Nuovo, pa je Felini proglašen izdajnikom neorealizma, mistikom i prerušenim franjevcem – ovo poslednje zbog pređašnje saradnje na Roselijevom filmu Franjo Asiški, Božji lakrdijaš. Odmah nakon Ulice Felini režira još dva filma s marginalcima kao glavnim junacima – „Probisvijet“ i „Noći Kabirije“. U potonjem, njegova supruga Đulijeta Masina ima naslovnu ulogu a on dobija svog novog Oskara.
Slijedi prelomna trogodišnja pauza, a onda počinje novi razvojni stepen njegovog stvaralaštva. Tako nastaju „Slatki život“ (1959.) i „Satirikon“ (1969.), dvije raskošne epske freske savremenog života. Za Slatki život nagrađen je Grand Prijem u Kanu. Između ovih filmova nastaje Osam i po s Marčelom Mastrojanijem, svojevrsnim Felinijevim alter egom, u glavnoj ulozi. Film je nagrađen Oskarom, a u nekim anketama filmskih kritičara proglašen je najboljim filmom nakon 1960. godine.
Nakon uspjeha s ovim filmom snima: „Rim“, „Grad žena“, „Klovnovi“, Kazanova (“Giovanni Giacomo Chevalier de Seingalt Casanova”), „Plovi brod“, „Đulieta od duhova“ (film koji je posvetio svojoj supruzi) i „Amarkord“ iz 1973. godine. U „Amarkordu“ govori o svom djetinjstvu i za taj film dobija četvrtog Oskara za najbolji strani film.
Federiko Felini je režirao ukupno dvadeset filmova. Zaštitni znak njegovih filmova je i kompozitor Nino Rota s koji je Felini sarađivao u gotovo svim svojim filmovima. Pored toga izraz – dolce vita – odomaćio se u govoru zahvaljujući istoimenom filmu, baš kao i izraz ”paparazzo” za novinara – beskrupuloznog lovca na senzacije. Sve to govori o njegovom snažnom uticaju na svakodnevicu. Pred sam kraj života Felini je dobio i petog Oskara, za sveukupni doprinos filmskoj umjetnosti. Nedugo zatim umire – 31. oktobra 1993. u bolnici u Rimu – a odmah potom umire i njegova supruga Đulieta.
Priredio za Press: Dragan Leković
