Invazija Varšavskog pakta na Čehoslovačku ili Sovjetska invazija Čehoslovačke (češki Invaze vojsk Varšavské smlouvy do Československa) započela je u noći 20-21.08.1968. kada su Sovjetski Savez i njegovi satelitski režimi okupljeni u Varšavskom paktu (Bugarska, Istočna Njemačka, Mađarska i Poljska) izvršile invaziju na Čehoslovačku Socijalističku Republiku u cilju zaustavljanja Praškog proljeća Aleksandra Dubčeka, reformi koje su vodile ka političkoj liberalizaciji. SSSR se bojao da bi Čehoslovačka mogla napustiti komunistički režim i Varšavski pakt, te preći u kapitalizam.
U operaciji koja je nosila kodno ime Dunav je učestvovalo između 250.000 i 500.000 vojnika. Oko 500 Čeha i Slovaka je povrijeđeno a preko 100 poginulo za vrijeme invazije, iako ih većina nije vršila otpor. Invazija je zaustavila reforme koje su sprovođene u cilju liberalizacije i ojačala je upravu Komunističke partije Čehoslovačke. Spoljašnja politika Sovjetskog Saveza tokom ovog perioda, kojom zabranjuje jednoj komunističkoj državi prelaz u kapitalistički sistem, je poznata kao Brežnjevljeva doktrina.
Praško proljeće
Na čelu Komunističke partije Čehoslovačke je postavljen Aleksander Dupček u januaru 1968. Ovaj političar je uveo znatne promjene u politici i vlasti. Stvorio je veću medijsku slobodu i polako se udaljavao od politike kakvu je nametala sovjetska Rusija. Reforme koje je on sprovodio bile su nazvane “socijalizam s ljudskim licem” ili poznatije kao Praško proljeće. Usprkos tome, Dubček nije namjeravao napustiti komunizam, već ga samo reformisati u slobodnije društvo. Oslabljene veze sa Sovjetskim Savezom su donijele strah kod Kremlja. Bojali su se da će Čehoslovačka napustiti komunistički režim i preći u demokratiju i kapitalizam. Izostavljanje iz Saveza bi značilo i izostavljanje iz Varšavskog Pakta.
Sastanci sa sovjetskim liderima
Dupček je održao nekoliko sastanaka sa Sovjetima u proljeće iste godine. On je stajao iza toga da njegova država ne želi da mijenja svoju politiku niti želi da raskine odnose sa Rusijom. Međutim, lideri Sovjetskog Saveza su sumnjali u odanost Čehoslovačke. Odlučujući sastanak Dupčeka i Brežnjeva se dogodio na željezničkoj stanici u gradu Čjerna na Tisi. Komunistička partija Čehoslovačke je izrazila svoju lojalnost i želju da spriječi bilo kakvo stvaranje socijal-demokratske partije u zemlji. Lideri Sovjetskog Saveza su to otpozdravili sklanjanjem njihovih trupa sa čehoslovačke teritorije. Dupček odmah posle ovog sastanka prima u posjetu jugoslovenskog predsjednika Tita i rumunskog predsjednika Nikolae Čaušeskua.
Slom Praškog proljeća i početak invazije na Čehoslovačku
Udružene snage Varšavskog Pakta, odnosno zemlje Istočnog bloka su odlučile da napadnu Čehoslovačku u noći između 20. i 21. avgusta 1968. Bugarska, Poljska, Mađarska i Istočna Njemačka su zajedno sa Sovjetskim Savezom poslale oko 175.000 do 500.000 vojnika i 5.000 tenkova na čehoslovačke teritorije. Rumunija, iako je bila dio Istočnog bloka, odbila je da učestvuje u ovom pohodu. Invazija je počela tačno u 23 časa. Planski je okupiran praški aerodrom i na taj način je olakšan dolazak aviona iz Moskve. Prvim letovima su sletjeli vojnici u civilu koji su obezbijedili aerodrom za veće avione koji su prevozili lake tenkove i drugu artiljeriju. Na ulicama, vojnici Varšavskog pakta nisu naišli na znake otpora među građanima. Protivili su se ovoj invaziji ali ih je vlast pozvala da miruju i da budu pasivni tokom napada. Ujutru su vlasti izdale proglas u kome se navodi kako lideri ništa nisu znali o napadu.
Posle invazije
Iz Čehoslovačke su prebačeni u Moskvu svi vodeći političari. Vođeni su razgovori oko politike same zemlje i njenom ophođenju prema Sovjetima. Čehoslovaci su bili pred “svršenim činom” i potpisan je Moskovski protokol. Sporazum je zahtijevao upravljanje čehoslovačkom vojskom od strane Sovjeta, suzbijanje opozicionih partija, uvođenje cenzure i stacioniranje sovjetskih vojnika u nekoliko djelova zemlje. Taj sporazum su potpisali Dupček i Ludvik Svoboda.
Aleksander Dupček je smijenjen sa mjesta premijera 17.04.1969. Zamijenio ga je pro-sovjetski političar Gustav Husak. Za razliku od prošlog premijera, Husak je poništio sve reforme Praškog proljeća i protjerao iz vlade sve liberalne članove.
Cenzura i rigidno suzbijanje bilo kakvih “tabu” tema znatno su uništile čehoslovačku kinematografiju, koja je tada bilježila pravi kreativni zamah (Vera Chytilova, Štefan Uher, Jiří Menzel, Miloš Forman i drugi). Jugoslavija je osudila invaziju, kao i Kina dok je Albanija iz protesta napustila Varšavski pakt.
Oko 92.000 izbjeglica je pobjeglo iz Čehoslovačke do 31.10.1968.
Priredio: Dragan Leković
