Fransisko Hernandez de Kordoba je 1517, a Huan de Grijavla 1518, poduzeo ekspediciju prema Jukatanu, današnji jugoistok Meksika. Obojica su se vratili sa relativno malim količinama zlata, ali i sa pričama o zemlji koja je još udaljenija i prepuna zlata. Kortez je prodao sva svoja imanja (učestvovao je u osvajanju Hispaniole i Kube 1511. te je bio nagrađen velikim imanjem sa brojnim robovima) da bi kupio brodove i opremio ekspediciju. Službeni cilj ekspedicije je bio pokušaj uspostave trgovine sa novim zemljama na zapadu. Dijego Velaskez de Kueljar, guverner Kube, je odobrio Kortezu put.
Kortez je krenuo na put 18. februara 1519. Imao je 506 vojnika, oko 100 pomoraca, 16 konja, te nekoliko topova. Najprije se iskrcao uz obalu Jukatana. Tu se zadržao veoma kratko jer je u blizini bilo puno zlata. 4. marta 1519. ponovo se iskrcao sjevernije i osnovao grad Verakruz. Lokalno stanovništvo ga je dočekalo sa darovima, hranom i zlatom. Oni su mu rekli da se njihov vladar nalazi u gradu Tenočtitlan (danas Meksiko siti). Ubrzo je stiglo izaslanstvo asteškog vladara Montezume II. koje je takođe donijelo darove. Kortez je ubrzo saznao da Asteci smatraju Korteza njihovim bogom Kvecalkoatlom, ili njegovim izaslanikom. Kortez je odlučio iskoristiti situaciju i držati Asteke u zabludi. Dio Kortezovih ljudi je htio da sakupe u kratkom vremenu što više zlata, a zatim da se vrate na Kubu. Kortez je, međutim, imao drugačije planove. Naredio je da se spale svi brodovi, osim jednog manjeg, i tako se osigurao od eventualne pobune svojih ljudi i dezertiranja. Zatim je sa svojim ljudima krenuo prema Tenočtitlanu.
Kortez je putem napadnut od plemena Tlakskala. Ovi su bili polunezavisno pleme u sklopu asteške države. Španci su lagano dobili bitku zbog superiornosti u oklopima, vatrenom oružju i konjima nasuprot indijanskim strijelama i kopljima. Nakon pobjede, Kortez je plemenu ponudio da služe pod njegovim zapovjedništvom, kao vojnici i sluge, i da će im zauzvrat oprostiti napad. Ukoliko odbiju, zaprijetio je da će pobiti čitavo njihovo pleme. Tlakskala pleme je pristalo. Kortez je nastavio put sa oko 2.000 vojnika iz plemena Tlakskala kao saveznicima i sa još više članova istog plemena kao nosačima namirnica.
Kada je stigao u grad Čolula, drugi po veličini u asteškoj državi, širile su se glasine kako Indijanci namjeravaju poubijati Špance na spavanju. Kortez nije utvrđivao je to istina ili ne, nego je naredio smaknuće svih istaknutih Indijanaca. Cijeli grad je spaljen a u pokolju je ubijeno između 15.000 i 30.000 Indijanaca. Kortez je poslao poruku Montezumi II. da se u Čoluli nisu odnosili prema njemu sa poštovanjem pa su zato kažnjeni, ali ako se Montezuma II. bude prema njemu odnosio sa poštovanjem i dočekao ga sa darovima i zlatom, nema se čega bojati.
Ekspedicija je stigla u Tenočtitlan 8. novembra 1519. Montezuma II. je Korteza dočekao sa velikim darovima, kako i dolikuje ”povratku Boga”. Montezuma je pripremio palatu svog oca Aksajakatla za Špance i njihove saveznike. Kortez je zahtjevao da dobije još zlata, te da se Montezuma II. zakune da će svake godine darivati Kortezu i španskom kralju jednak iznos zlata. Kortez je i naredio da se iz dva najveća hrama piramida uklone svi asteški idoli i da se na to mjesto postavi svetište Djevice Marije. Svim njegovim zahtjevima je udovoljeno.
Kortez je Montuzemu II. zatim u svojoj palati uzao za taoca u slučaju eventualne pobuna Asteka.
U aprilu 1520. Kortez je saznao da je Velaskez sa Kube poslao novu ekspediciju od 900 vojnika, koju je predvodio Panfiljo de Narvaez, sa ciljem da smijeni Korteza. Kortez je u Tenočtitlanu ostavio nekoliko stotina ljudi pod zapovjedništvom svog najpouzdanijeg čovjeka, Pedra de Alvarada. Zatim je krenuo u susret Narvaezu. Kortez je po noći upao u Narvaezov logor, zarobio ga i pridobio pričama o zlatu njegove ljude na svoju stranu. Po povratku u Tenočtitlan u gradu je izbila pobuna Asteka protiv Španaca. Asteci su držali Špance pod opsadom u palati. Pobuna je izbila jer je Alvarado izvršio pokolj nad Astecima (nekoliko stotina mrtvih) u toku njihovog festivala koji je uključivao i ljudsko žrtvovanje.
Uskoro su Asteci izabrali novog poglavicu Guatimozina. Asteci su dopustili da Kortez uđe u palatu i pridruži se Alvaradu, ali su zatim i njega napali. Kortez je naredio Montezumi II. da pokuša umiriti Asteke, ali su ga ovi gađali kamenjem i teško ozlijedili. Od posljedica ranjavanja Montezuma II. je umro tri dana poslije. Asteci su započeli opsadu palate i čekali da Špancima ponestane hrane. 1. jula 1520., Kortez je odlučio pokušati probiti opsadu. Noć je bila kišna i kasnije je prozvana Tužna noć (španski La Noche Triste). Borba je bila žestoka, a Špancima je bilo otežano kretanje jer su nosili velike količine zlata. Više od 400 Španaca i 2.000 njihovih indijanskih saveznika su poginuli, ali se Kortez sa malom grupom uspio probiti i pobjeći. Asteci su krenuli u potjeru, ali ih je Kortez porazio u bitki kod Otumbe, 7. jula 1520.
Tokom ljeta Kortez je obnavljao snage za napad na Tenočtitlan. Zajedno sa svojim saveznicima, plemenom Tlakskala, u decembru 1520. krenuo je u opsadu Tenočtitlana. Najprije je osvajao okolna područja a zatim i započeo kopnenu opsadu grada. Nakon višemjesečne opsade, cijeli grad Tenočtitlan je osvojen i porušen 13. avgusta 1520. Guatimozin se lično predao Kortezu. Računa se da je u toku cijelog pohoda ubijeno između 120.000 i 240.000 Asteka.
Ova pobjeda označava kraj Asteškog carstva. Na ruševinama Tenočtitlana sagrađen je današnji Meksiko. Kortez je bio vladar ogromnog područja između Karipskog mora i Tihog okeana. U međuvremenu, Velaskez je napadao Korteza kod španskog kralja Karla V. Španskog preko svojih saveznika u Španiji. Kortez se opravdavao kralju preko pisama i kralj je odlučio zbog velikih uspjeha zanemariti Kortezovu neposlušnost i 1523. ga je imenovao guvernerom Nove Španije (tadašnji naziv za Meksiko).
1524-1526 Kortez je krenuo u ekspediciju na današnji južni Honduras. Kristobal de Olid je krenuo morskim putem u osvajanje Hondurasa, a Pedro de Alvarado kopnenim putem prema Gvatemali. Ekspedicija, koja je trajala oko dvije godine, bila je izuzetno fizički naporna, a Kortez je zdravstveno izuzetno oslabio. 1527. Kortez je otišao u Španiju da se odbrani od optužbi protiv njega zbog velikih pogubljenja Indijanaca i samovlade, te je bio primljen kod kralja. Karlo V. ga je primio sa poštovanjem, a Kortez mu je donio veliku količinu zlata i vrijednih darova. Karlo V. je Korteza imenovao vrhovnim kapetanom Nove Španije, ali je odredio i civilnog guvernera Nove Španije, koji je ograničio Kortezovu vlast. Kortez se vratio u Novu Španiju 1530.
1532. dospio je do Kalifornijskog zaliva, a 1536. istraživao poluostrvo Kaliforniju (današnja Baha Kalifornija). 1539. Fransisko Vaskez de Koronado je dobio prava da prvi traga za legendarnim Sedam gradova Cibole. Kortez je ponovo otišao u Španiju da se žali kralju, koji ga je ponovo primio sa počastima, ali mu nije povratio oduzeta imanja. 1541. Kortez je dobrovoljno učestvovao u pohodu Karla V. u Alžir, koji je završio sa neuspjehom. Nakon toga Kortez se povukao na malo imanje u Španiji u blizini Sevilje. 1547. je namjeravao da se vrati u Meksiko, ali je umro.
Priredio: Dragan Leković
