Piše: Velibor Ivanović
Građanski koncept crnogorskog društva je neosporno bio opravdan i dobar politički i civilizacijski iskorak što je potvrđeno i Ustavom Crne Gore, prema kojem je propisano da je ona država svih njenih građana.
Građanski koncept polazi od toga da je društvo produkt pojedinca/individue/, dakle da svaki čovjek ima pravo da utiče na društvene tokove i na kulturu, te da je diktat društva prema slobodi svakog pojedinca, neprihvatljiv. Dalje polazi od toga da su prava pojedinca, prava čovjeka, iznad etničkog, vjerskog ili bilo kog drugog određenja, te da mora postojati potpuna sloboda u svim slučajevima. Ovdje bi etnos, vjera i kultura bile činjenice koja određuju pojedinca rođenjem ali ga time ne uslovljavaju niti ograničavaju da misli, vjeruje i ponaša se kao slobodan pojedinac, a ne kao njihov talac. S tim da u ovom konceptu ne postoji ograničenje da slobodno ispoljava svoju kulturu, vjeru ili neku drugi kolektivnu pripadnost.
Međutim i pored ustavno-pravnog određenja i građanskog narativa u našem kompleksnom društvu imamo prilično neodređen odnos po pitanju građanskog i nacionalnog ili makar interpretacije istih. Nacionalni koncepti su u pravilu zatvoreniji i kao takvi imanetni su nacionalnim državama. Kreću se u rasponu od građanske tolerancije drugog i drugačijeg do radikalnih nacionalističkih stavova.
U Crnoj Gori, i pored toga što je u njoj proklamovan građanski koncept, prisutno je dosta elemenata karakterističnih za nacionalni koncept. To se konkretno može zaključiti iz političkog organizovanja kroz nacionalne stranke, koje su uz to religijski unisone, koje predstavljaju interese etničkih i religijskih zajednica, ali i kroz postojanje manjinskih savjeta koji imaju funkciju očuvanje jezika, kulture, tradicije itd. To nije ništa sporno, naprotiv, ali onda ne možemo govoriti o čistom građanskom konceptu u praksi u kojem nema većine i manjine već svi pripadaju modernoj građanskoj političkoj naciji, u ovom slučaju crnogorskoj, kao što su npr. državljani Francuske pripadnici fransuske nacije.
Kako se do skoro jedino Crnogorci nijesu organizovali kroz nacionalne crnogorske političke subjekte ispada da su oni u političkoj praksi bili najdosljedniji građanskom konceptu uređenja društva i političkom djelovanju kroz građanske partije. Svi ostali imaju svoje nacionalne stranke čiji zvaničnici ističu da predstavljaju njihove manjinske interese. Treba biti realan i pogledati istini u oči, ali to ne znači da više ne postoji prostor za izgradnju modernog, građanskog identiteta. Neodrživ je argument da je građanski koncept prikriveni crnogorski asimilacioni model koji se služi građanskim, tako da anulira tradicionalne identitete kroz relativnu većinu stanovništva koje ima. Postoji posve neopravdan strah od uticaja kojeg bi navodno crnogorska većina nametnula ostalima. Dakle kakav, osim neopravdani strah, može postojati kod onih koji su po vlastitom izboru okruženi “maticama”u susjedstvu, uprkos tome što i sami ističu da su autohtoni u Crnoj Gori, a što je i činjenica, dok se sa druge strane plaše naroda koji jedini ne djeluje politički kroz svoju nacionalne stranke i koji je posljednjih decenija izgubio značajan procenat svojih pripadnika? Zar samo Crnogorci trebaju da se odreknu sebe u ime nečega što drugi deklarativno prihvataju a u praksi ne sprovode? S druge strane, u potpunosti sam protiv “desnih skretanja”.
Građanski koncept bi morao biti podržan od svih i ne treba biti shvaćen kao udar na tradicionalni identitet, nego kao svjetonazor koji daje slobodu čovjeku, bilo koje etničke, kulturne ili religijske pripadnosti, da živi neuslovljen ovim odrednicama, a ako pak želi da bude uslovljen, to je opet njegov lični izbor i pravo koje mu niko ne može negirati. Isto kao što on nema pravo da negira slobodu onih koji nijesu uslovljeni time, niti ih može uslovljavati. To ne predstavlja povratak na vrijeme bratstva i jedinsta za koje znamo kako se okončalo. Ali ni na prethodnu pogrešnu percepciju građanskog što je poslužilo i poziciji i opoziciji za njihove partikularne interese, nego novi pristup građanskom modelu društva koje se naslanja na vjekovno nasljeđe zajedništva, organskog preplitanja i stapanja kulturnih krugova i tradicija koje čine neprocjenjivo bogatstvo i komparativinu prednost Crne Gore.
Nacionalizmi su, kao što neko napisa, provincijska ideologija. A kako je Crna Gora lider evropskih integracija, koje podržava namanje četiri petine punoljetnih građanki i građana, imamo obavezu da ih se u mjeri mogućeg lišimo.
Građansko društvo je jedini partner demokratiji. Jedna se era u Crnoj Gori završila. Sva ova skorašnja događanja su bile porođajne muke demokratije. Prvi koraci su napravljeni. Demokratija je proces koji se ne može dovršiti, jer u suprotnom bi bila suspendovana kao politički sistem, koji uz sve poznate mane najmanje šteti, jer građani uvijek imaju priliku da na izborima iznova biraju politike i ljude i popravljaju sistem.
Promjene su samo srce i smisao demokratije, a kod nas su tek počele nakon dužeg vremena jer smo startovali s ledine, bez prethodnog demokratskog iskustva. Prosperiteta našeg društva radi, imamo obavezu da sa tim promjenama nastavimo.
