Još od sredine 6. vijeka, njihove horde plave sjever. Čini se da je riječ o još jednoj od varvarskih najezdi koje su došle na obod rimskog svijeta – potisnuta Hunima, sa istoka stiže ljudska bujica – ujedinjena bez države, “neistorijska” masa Avara i Slovena. No, pred njima je nepremostiva prepreka – Dunav i snažno utvrđena vizantijska granica.
Kako su Sloveni uopšte izašli na istorijsku scenu i za razliku od drugih varvara, tako masovno prodrli i zadržali se trajno u samom središtu Sredozemlja?
Glavni razlog leži u tome što malo ko u to doba u Slovenima vidi veliku prijetnju i jedva da iko može da pretpostavi kakve će biti posljedice njihovog dolaska. Pritom, Balkan još uvijek predstavlja jednu od glavnih pozornica evropske istorije, kao što je bio tokom čitavog prethodnog milenijuma dok su na njemu rasle grčka, helenistička, a potom i dijelom rimska civilizacija.
U ovo doba, krajem 6. i početkom 7. vijeka, Zapadno Rimsko carstvo se odavno raspalo na gotska i franačka kraljevstva, ali na Istoku je ojačana Vizantija kojoj je Justinijan pola vijeka ranije povratio i brojne posjede na Zapadu. Justinijan je ojačao i sistem utvrda uz Dunav, drevni rimski Limes, koji štiti Vizantiju od navale varvara kao što su Sloveni i sudbine koja je prethodno zadesila Rim.
Sve oči su stoga uprte na istok, na poslednji antički rat, sukob Vizantije sa Persijom. U prestonici, Carigradu, najvećem gradu Evrope, vode se hristološke i političke borbe. Na Slovene malo ko zaista obraća pažnju.
O tome svjedoče i tadašnje bilješke o Slovenima koje su u istorijskim izvorima sasvim sporadične. Često tako biva sa hronikama da se, opterećene svakodnevnom politikom, samo uzgredno osvrću na ono što će potom biti glavni istorijski procesi. Na primjer, arapski hroničari će pola milenijuma kasnije jedva zabilježiti da su u Levantu počeli krstaški ratovi, mada se njihove posljedice protežu sve do danas.
Istorija za Vizantiju, međutim, zaista kreće drugim tokom po dolasku Slovena na Balkan. “Od velikih spoljnopolitičkih događaja ranovizantijskog doba nijedan nije imao ni približno toliki značaj za Vizantijsko carstvo kao prodiranje Slovena na Balkan”, piše slavni Grigorije Ostrogorski (1902-1976), jedan od osnivača vizantologije u Srbiji i jedan od globalno najuticajnijih vizantologa prethodnog vijeka.
Rijedak među savremenicima koji je na ovaj način svjestan značaja najezde Slovena je niko drugi do vizantijski car, Justinijanov nasljednik, šezdesetogodišnji imperator avgustus cezar Flavije Mavrikije Tiberije. Usamljen u tome što u dolasku Slovena vidi najveću prijetnju epohe, Mavrikije je Aziju privremeno umirio bez rata i onda je na granici na Dunavu 592. godine poveo rat sa Avarima i Slovenima koji će trajati deset godina.
Čini se da će to biti dovoljno i da Sloveni nikada neće ni ući u istoriju, odnosno da će ostati na marginama vizantijskih hronika. U međuvremenu, jedan ispad u Valahiju okončava se vojnim uspjehom za Mavrikija – slovenska plemena doživljavaju težak poraz, ali vijesti o tome ne izazivaju uzbuđenje u Carigradu.
I onda se 602. godine događa nevjerovatan preokret. Zbog zahtjeva da gone Slovene i prezime sa druge strane Limesa, dunavske legije podižu pobunu protiv Mavrikija i obaraju cara. Nakon što ih u tome podrži Carigrad, na njegovo mjesto dolazi Foka koji će vladati sve dok ga deceniju kasnije ne bude oborio Iraklije koji će postati jedan od najznačajnijih vizantijskih careva.
Slovenska plemena zauzimaju bogata područja, pljačkaju naselja i uništavaju rimske gradove. Grčko i rimsko će se stanovništvo sasvim povući u priobalje, u utvrđene gradove i na ostrva. Tako, punih nekoliko decenija, Avari i Sloveni haraju Balkanom, opsjedaju Solun, a potom i sam Carigrad. Balkan stoga dobija i novo ime – Sklavinija.
Među pristiglim južnoslovenskim plemenima, kako će kasnije zabilježiti Konstantin Porfirogenit, nalaze se i plemena Srba i Hrvata. No, ona dolaze nešto kasnije, nezavisno od bujice koju predvode Avari. Ovo se zbiva u doba cara Iraklija sa kojim Srbi, u šta gotovo nema sumnje, stupaju u saveznički odnos. Inače, Iraklije će obnoviti granicu, umiriti slovenska plemena, pa čak odbiti i više opsada, ali Balkan će trajno promijeniti svoj lik.
“Svi ostali varvarski upadi koje je Carstvo tada doživjelo imali su prolazan karakter. Sloveni su, naprotiv, ostali na Balkanu za sva vremena i postali jedan od najvažnijih faktora vizantijske istorije”, navodi Ostrogorski u “Istoriji Vizantije”. Njihov dolazak, što je važno reći, nije samo okončao antičku epohu, nego je i produžio život same Vizantije. Novo stanovništvo predstavljaće biološku bazu budućeg carstva.
No, sve do njihovog pokrštavanja u narednim vjekovima, Sloveni na Balkanu čine novu, nalik na klin, nepremostivu pagansku barijeru između hrišćanskog Istoka i hrišćanskog Zapada. Ona je i religiozna i kulturna i jezička, jer označava i kraj dominacije latinskog jezika u Evropi. Često se kaže kako su Južni Sloveni na Balkanu na razmeđi, granici Istoka i Zapada, ali se zaboravlja da su ovu granicu djelimično – sami napravili.
Slobodan Bubnjević – Nauka kroz priče/National Geographic.rs
