Knjiga “Ko je bio Ivo Andrić” čita se kao najuzbudljiviji roman iako to nije. Riječ je o 41 autentičnom sjećanju na srpskog nobelovca iz ugla njegovih školskih drugova, prijatelja, pisaca, diplomata, kolega, susjeda, rođaka, političara, poznanika.
Znalački ih je izdvojila Žaneta Đukić Perišić, književni istoričar, autor nekoliko izuzetnih studija o Andriću i dugogodišnja upravnica Zadužbine sa imenom velikog pisca.
U razgovoru za “Novosti”, podsjeća da je prvu sličnu knjigu “Kazivanja o Andriću” objavio Radovan Popović 1976. godine, a od tada pa do danas pojavilo se na različitim stranama i u različitim sredinama mnogo sjećanja koja obogaćuju i zaokružuju veliku fresku života velikog pisca. U poslednjih pola vijeka najviše zapisa objavljeno je u periodici, najčešće u “Sveskama zadužbine”.
– Knjiga memoarskih zapisa o Andriću predstavlja polifoniju utisaka, uvida i komentara iz različitih uglova i pozicija. Od đaka višegradske osnovne škole, preko gimnazijskih drugova iz Sarajeva i pripadnika revolucionarnih udruženja oko pokreta “Mlada Bosna”, sa posebnim akcentom na međuratnom periodu kada, živogradeći socijalne i profesionalne veze, Andrić napreduje i u spisateljskom i u diplomatskom poslu, pa sve do sjećanja javnih ličnosti posle Drugog svjetskog rata. Tako knjiga iscrtava portret umjetnika u mladosti, zrelom dobu i starosti, tokom svih turbulentnih decenija njegovog postojanja – kaže Đukić Perišić.
Knjigu, koju je objavila “Akademska knjiga”, otvara tekst Andrićevog školskog druga iz višegradske osnovne škole, Miće Branisavljevića, čiji je otac Pavle Branisavljević bio prototip za junaka gazda Pavla Rankovića iz romana “Na Drini ćuprija”. Autentično i slikovito prisjećanje na dane djetinjstva, na život i obrasce ponašanja u Višegradu za vrijeme austrougarske uprave, živo nam predstavljaju pisca kao dječaka i docnijeg autora priča o Višegradu i o djeci. Njegov školski drug iz sarajevskih revolucionarnih dana, potonji pisac i dramaturg Borivoje Jevtić, koga vidimo zajedno sa Andrićem na Andrićevoj najranijoj fotografiji Štrajkačkog odbora antimađarskih demonstracija 1912. godine, svjedoči o danima gimnazijskog zajedništva, kao i o nekim aspektima Andrićevog stvaralaštva. Krešimir Kovačić pamti Andrića na dolasku u Zagreb 1913. i utisak gospodstvenosti koji je odavao.
Maja Nižetić Čulić, Andrićeva prijateljica iz dana revolucionarne borbe za jugoslovensko jedinstvo, dala je jedno od najzanimljivijih i najpotresnijih svjedočanstava o Andrićevom hodu po mukama – hapšenje i tamnovanje u splitskom, šibenskom i mariborskom kazamatu, što je ostavilo neizbrisiv trag na Andrićev život i njegovo stvaralaštvo.
– Topla sjećanja Miloša Crnjanskog govore o lijepim vezama dvojice pisaca, koji su jedan drugome posvetili pjesmu: Crnjanski Andriću “Eterizam”, a Andrić Crnjanskom “M. C”.
Andrićeve kolege-pisci – Meša Selimović, Desanka Maksimović, Dušan Matić, Boško Petrović, Sreten Marić govore o Andriću i kao ličnosti i kao piscu, kao i o detaljima koji svjedoče o Andrićevoj posebnosti. Dragoslav Mihailović ističe činjenicu da mu je Andrić pomogao u teškim životnim trenucima, a sjećajući se Andrićevog razumijevanja za njegov politički uzdrman položaj, Branko Ćopić sa nježnošću i zavičajnom prisnošću svjedoči o Andriću – kaže naša sagovornica.
Pozorišni ljudi, svaki iz svog ugla, daju izvjesne podatke koji dopunjavaju sliku o Andriću: Jovan Ćirilov sjeća se Andrićevog odnosa prema pozorištu i njegovog tihog nezadovoljstva predstavom “Proklete avlije” u JDP čiji je bio dugogodišnji član Umjetničkog savjeta. Mira Stupica pamti već starijeg, ali mudrog i stabilnog Andrića kome su, posle smrti njegove žene Milice Babić, prijatelji bili utjeha. Zuko Džumhur, pisac i slikar, veliki putopisac (čiji se crtež nalazi na koricama knjige), sin Andrićevog starog, predratnog druga Abduselama Džumhura, ispisao je vedre i živopisne stranice o svom prijateljstvu sa Andrićem.
Jedan sasvim poseban, nov, zanimljiv, privatni Andrić, kristališe se iz sjećanja Milice Zajcev, sestričine Andrićeve žene Milice, kao i sjećanja slikara Dimitrija Diška Marića ili Milosave Puzić, kućne pomoćnice Andrićevih. Milica Zajcev vidi Andrića kao prijatelja svoje tetke za koga će se, na njeno iznenađenje, tetka i udati, kao dio porodice, kao teču koji voli njenu tetku i pati posle njene smrti. Životni saputnik glumice Nevenke Urbanove Diško Marić, svjedoči o dobrosusjedskim lijepim odnosima sa Andrićima sa kojima su živjeli u istoj zgradi, na istom spratu.
– Preplet sjećanja piščevih savremenika, kao poseban kaleidoskop da je moguće odgovoriti na zagonetku zvanu Ivo Andrić: kompleksnost njegove privatne i profesionalne ličnosti u memoarskim zapisima osvijetljena je iz različitih uglova. Kroz riječi onih koji su ga, imajući u vidu njegovu poslovičnu zatvorenost i distanciranost, manje ili više poznavali, kroz nepoznate i slikovite detalje iz istorije Andrićevog života, ocrtavaju se obrisi njegovog lika, koji čitaocima može nekada biti jasan, očigledan, predvidivo očekivan, ponekad neuhvatljiv, nedosljedan ili iznenađujuć, katkad zamaskiran, u svakom slučaju provokativan – zaključuje Žaneta Đukić Perišić.
Poslednji dani
O poslednjim Andrićevim danima, o svođenju računa, opraštanju sa životom, tjelesnom i duhovnom propadanju i njegovim poslednjim željama, potresno i neobično naturalistički svjedoči njegov dugogodišnji književni prijatelj, Erih Koš. Tim sjećanjem zaokružuje se velika, moćna i živa slika Andrićevog života.
Bio i društveno angažovan
Japanski prevodilac, zaljubljenik u srpski jezik i kulturu, posebno u djela Njegoša i Andrića, Kazuo Tanaka čiji je pepeo po njegovoj želji, razvijan u Drinu, Savu i Dunav, sjeća se lijepe saradnje sa piscem tokom prevođenja njegovih djela. Dragoljub Mićunović svojim sjećanjima doprinosi slici Andrića kao društveno angažovane ličnosti koji je zajedno sa studentima Beogradskog univerziteta učestvovao u antiameričkim protestima protiv rata u Vijetnamu, jedva izbjegavši batine od policije.
Izvor: Večernje novosti
