Mel Bruks (engl. Mel Brooks, 28. jun 1926), američki filmski reditelj, glumac, scenarista, producent i zabavljač, najpoznatiji po svojim urnebesno smiješnim parodijama na istorijske događaje i poznate filmove. Bruks spada u mali broj onih umjetnika koji su dobili sve četiri velike nagrade u šou biznisu: Oskar, Emi, Gremi i Toni.
Televizija
Karijeru je počeo kao komičar koji priča viceve pred publikom, ali uskoro shvata da je uspješniji u radu iza scene, tako da počinje da piše skečeve za televiziju. Priključio se ekipi hit serije „Vaš šou nad šouima“ sa Sidom Cezarom i Karlom Rajnerom, sarađujući na scenarijima 139 epizoda u periodu 1950-1954. Takođe, sa Bakom Henrijem je bio autor uspješne TV serije Opameti se, sarađujući na 138 epizoda u periodu 1965-1970.
Televiziji se vratio i 1975, kada je bio na vrhuncu filmske karijere, u TV šou Čovjek od 2.000 godina, za koji su scenario napisali Bruks i Karl Rajner. Bruks glumi čovjeka koji tvrdi da ima 2.000 godina i koga intervjuiše TV novinar (Rajner). Novinar mu postavlja ozbiljna pitanja o istoriji čovječanstva a Bruks daje odgovore u svom stilu. Iste godine je kreirao i TV seriju Kad su stvari bile trule, od 21 epizode. Serija je parodija na Robina Huda i bila je inspiracija Bruksu za film sa sličnom tematikom, nastao 1993.
Film
Prešavši na film, Bruks radi kao glumac, reditelj, scenarista i producent. Prvi film mu je bio Kritičar (1963), animirana satira na umjetnički i ezoterični film, osmišljena od Bruksa, u režiji Ernesta Pintofa, kroz koju se čuju Bruksovi zvučni komentari. Film je dobio Oskara za najbolji kratki film.
Bruksov prvi igrani film Producenti (1968), u režiji i po scenariju samog Bruksa, koji međutim ne igra u filmu, je crna komedija o dva pozorišna producenta (izvanredni Zero Mostel i Džin Vajlder), koji dolaze na originalnu ideju kako da zarade. Oni planiraju da prikupe od svojih finansijera (stare bogate žene) više novca nego što im treba za predstavu, da bi producirali užasnu predstavu koja će doživjeti katastrofu na premijeri i nikada više neće biti izvedena, posle čega ne moraju da vrate novac finansijerima. Traže predstavu koja je sigurni neuspjeh i za to su odabrali mjuzikl po imenu „Proljeće za Hitlera“, sa očajnom glumačkom podjelom. No, đavo nikad ne spava… Film je imao užasne kritike (išle su čak do „iz temelja odvratno i nevješto“) i malu zaradu, da bi potom neočekivano dobio Oskara za najbolji originalni scenario. Film je potom postigao kultni andergraund status, najprije na američkim koledžima, a kasnije, nakon što se pojavio na videu, i širom svijeta. Štaviše, Bruks je ovaj film kasnije pretvorio i u mjuzikl, koji je postao jedna od najpopularnijih predstava na Brodveju.
Od filmova koji nisu parodije bio mu je vrlo zapažen film Tišina, smijemo se (1976), urnebesni nijemi film (prvi nijemi film snimljen posle 40 godina), sa velikom ekipom zvijezda, u kome jedinu riječ Ne! izgovara poznati pantomimičar Marsel Marso. Ovo je i prvi igrani film u kojem Mel Bruks igra glavnu ulogu. 1983. je sa suprugom En Bankroft glumio glavne ulogu u filmu Biti il’ ne biti (1983), rimejku čuvenog filma Ernesta Ljubiča iz 1940. u kojem su svojevremeno briljirali Džek Beni i Karol Lombard. Poslednji film koji je režirao a da nije parodija bio je „Život je smrdljiv“ (1991), u kojem igra bogatog biznismena koji se opkladio da može da preživi na ulici bez para, što se pokazalo težim zadatkom nego što je mislio. Iako simpatičan, film nije bio na njegovom očekivanom nivou a doživio je i komercijalni neuspjeh.
Parodije
Iako je ostavio značajan trag na mnogim poljima šou biznisa, Bruks će nesumnjivo najviše biti zapamćen po svojim parodijama, koje su se odnosile na širok spektar događaja, pojava i ličnosti, i koje su skoro sve bile jako gledane i komercijalno uspješne.
Parodijama pripadaju i dva komercijalno najuspješnija filma koje je režirao, oba prikazana 1974. godine. Najprije su se pojavila Vruća sjedla, urnebesna parodija na vestern filmove, a potom i Mladi Frankenštajn, inteligentna parodija na filmove o Frankenštajnu, sa Džin Vajlderom u glavnoj ulozi.
Parodiji se ponovo vraća 1977. godine, režirajući Visoku napetost, finansijski vrlo uspješnu parodiju na filmove Alfreda Hičkoka, u koju je izuzetno vješto uspio da ukomponuje karikature na skoro sve najpoznatije scene i motive iz Hičkokovih filmova. Film je prava poslastica za Hičkokove fanove. Inače, ovo je bio prvi film koji je producirao sam Bruks.
U većini ovih filmova, kao i u kasnijim parodijama, Bruks često sarađuje sa sličnom ekipom glumaca: Džin Vajlder, Dom DeLuis, Medlin Kan, Harvi Korman, Kloris Ličmen i Ron Keri. Dom DeLuis se pojavio u čak 6 od 12 Bruksovih filmova, kao jedina osoba koja je glumila u više njegovih filmova nego sam Mel Bruks.
Tokom 1980-ih režirao je samo dva filma, oba jako uspješne parodije, koje su stekle kultni status. Prvi od njih bio je Istorija svijeta, prvi dio (1981), u kome se na prilično duhovit način ruga pojedinim periodima u razvoju čovječanstva, kao što su evolucija (u početnoj sceni majmuni parodiraju čuvenu scenu iz 2001: Odiseja u svemiru sa majmunima koji se uspravljaju uz muziku iz Tako je govorio Zaratustra Riharda Štrausa), Rimsko carstvo (uključujući i Isusa i Mojsija), Inkvizicija ili Francuska revolucija. Mel Bruks se pojavljuje u nekoliko uloga, između ostalih i kao Mojsije, Torkemada i kralj Luj XVI. Zanimljivo je da je kao Luj XVI snimio rep pjesmu za film pod nazivom Dobro je biti kralj, koja je izdata kao singl i neočekivano postala disko hit.
Godine 1987. snimio je svoj najkomercijalniji film (računajući i prodaju na videu) Svemirske lopte, uspjelu parodiju na naučnofantastične filmove, koja za osnovu ima serijal Zvjezdani ratovi, ali se mogu čuti i citati iz drugih filmova, na primjer Planeta majmuna (1968) ili Dogodilo se jedne noći (1934). Mel Bruks se u filmu pojavljuje u dvije uloge: kao predsjednik Skrub i kao Jogurt, (parodija na Jodu iz Zvezdanih ratova).
Poslednja dva filma koja je režirao bili su takođe parodije. Robin Hud: Muškarci u hulahopkama (1993) pojavio se na talasu uspjeha filma o Robinu Hudu iz 1991. (sa Kevinom Kostnerom u glavnoj ulozi) i bio je prilično komercijalno uspješan, dok Drakula: Mrtav i voljen (1995), sa Lesli Nilsenom u glavnoj ulozi, ni izdaleka nije tako dobri prošao.
Ostalo
Uspješno je film Producenti prenio na Brodvej 2001. godine, postigavši velike uspjehe sa istoimenom predstavom. Predstava je dobila rekordnih 12 Tonija, srušivši 37 godina star rekord predstave Helou, Doli, koja ih je imala 10. Posle toga se ohrabrio da na pozorišne daske prenese i Frankenštajna juniora kao mjuzikl. Premijera je bila 2007. u Sijetlu, gdje je predstava prikazivana dva mjeseca, nakon čega se preselila na Brodvej. Davao je tih godina često glas u pojedinim animiranim produkcijama, na primjer u filmu Roboti (2005) ili TV seriji Svemirske lopte (2008).
Počev od 80-ih Bruks se okušao i u produkciji ozbiljnijih filmova, koristeći za to sopstvenu kompaniju Bruksfilms (engl. Brooksfilms). U produkciji ove kompanije nastali su filmovi kao što su Čovjek slon (1980), u režiji Dejvida Linča sa Entoni Hopkinsom u glavnoj ulozi, Muva (1986) u režiji Dejvida Kronenberga, ili Frensis (1982), sa Džesikom Lang u glavnoj ulozi. Kompanija je snimala i komedije, među kojima se posebno ističe Moja najbolja godina (1982), u režiji Ričarda Bendžamina sa Piter O’Tulom u glavnoj ulozi.
Nagrade
Jedan je od rijetkih koji su dobili sve četiri velike nagrade u šou biznisu: Oskar, Emi, Gremi i Toni. Dobio je nagrade Hugo i Nebula za film Frankenštajn junior. U glasanju 2005. izabran je od kolega komičara među 50 najboljih američkih komičara. Tri njegova filma su u glasanju Američkog filmskog instituta izabrana među 100 najboljih američkih filmskih komedija 20. vijeka (Vruća sjedla (6. mjesto), Producenti (11. mjesto) i Frankenštajn junior (13. mjesto)).
Privatni život
Bio je u braku sa Florens Baum od 1951. do razvoda 1961., sa kojom ima troje djece. Drugi brak mu je bio sa mnogo poznatijom En Bankroft i trajao je od 1964. do njene smrti 2005. Iz ovog braka ima sina Maksimilijana. Zanimljivo je da su svo troje (Mel, En i Maksimilijan) dobitnici nagrade Emi.
Zanimljivosti
Uoči brodvejske premijere Producenata novinari su ga pitali da li se plaši neuspjeha, budući da je predstava koštala 40.000.000$. Parodirajući zaplet predstave, Bruks je u šaljivom stilu odgovorio: Ako propadne, uzeću preostalih 60.000.000$ i letim za Rio.
Sa En Bankroft se prvi put sreo u nekom TV tok šou, u kojem su oboje nastupili. Posle nastupa, Bruks je platio ženi iz produkcije da mu kaže gdje će En ići na večeru, kako bi i on mogao da ode tamo, „slučajno“ naleti na nju i počne razgovor. Vjenčali su se u njujorškoj gradskoj vijećnici, a svjedoci na vjenčanju bili su im prolazni konobari.
Citati
Ja sam jedini Jevrej koji je zaradio pare na Hitleru (zaplet Producenata počiva na predstavi Proljeće za Hitlera).
Nisam istinski genije. Ja sam još malo pa genije. U stvari, ja sam mali genije. Hm, radije bio bio visok i normalnog rasta nego mali genije.
Priredio: Dragan Leković
