Miodrag Mića Popović (Loznica, 12. jun 1923 — Beograd, 22. decembar 1996), akademik, bio je slikar, likovni kritičar, pisac i filmski režiser.
Biografija
U Beograd sa porodicom dolazi 1927. godine gdje je završio osnovnu školu, a od 1933. do 1941. pohađa Treću mušku gimnaziju. 1942. odveden je u Nacionalnu službu. Posle bolesti i operacije otjeran je 1943. u logor Franken kod Žagubice, potom, po kazni, u štraflager u Borskom rudniku. Zbog bolesti iste godine otpušten i vraćen kući. Posle oslobođenja Beograda mobilisan i upućen u propagandno odjeljenje Štaba II armije. Na lični zahtjev 1945. upućen je na front gdje je ranjen; tada je primljen u SKOJ. Sa svojim bataljonom stigao do Lajbnica u Austriji; tada je primljen u KPJ ali ubrzo i isključen. Zbog jednog pisma uhapšen i sproveden u vojni istražni zatvor u kome je proveo četiri mjeseca; Vojni sud ga osuđuje ali je odmah amnestiran i demobilisan.
Na Akademiju likovnih umetnosti u Beogradu upisao se 1946. u klasu profesora Ivana Tabakovića. Tada je živio u Siminoj 9a koje postaje stecište mnogih, kasnije veoma poznatih i uticajnih političara, intelektualaca i umjetnika. Zajedno sa Batom Mihailovićem, Petrom Omčikusom, Miletom Andrejevićem, Ljubinkom Jovanović, Kosarom Boškan i Verom Božičković, napušta Akademiju i odlazi u Zadar, gdje je 1947. formirana čuvena „Zadarska grupa“, prva umjetnička komuna u posleratnoj Jugoslaviji. Po povratku u Beograd, zbog samovolje i nediscipline svi su bili izbačeni iz Akademije. Kasnije im je dozvoljeno da nastave studije slikarstva, sem Mići Popoviću, sa obrazloženjem da je „svršen slikar pa mu Akademije više nije potrebna“. Popović je nastavio da uči sam, uz pomoć profesora Ivana Tabakovića.
Počeo je da slika 1938. godine družeći se sa slikarem Svetolikom Lukićem. Do rata je bio redovni posjetilac Muzeja kneza Pavla i Umjetničkog paviljona na Kalemegdanu. Od 1940. godine izlagao je na brojnim kolektivnim izložbama u zemlji i inostranstvu. Prvu samostalnu izložbu održao u Beogradu 1950. godine.
Počeo da objavljuje kritike i eseje 1950. godine.
Oženio se Verom Božičković 1949. godine sa kojom odlazi u Pariz 1951. na šest mjeseci, a potom ponovo 1952. gdje u nekoliko navrata ostaje do 1959. Boravio u Njujorku 1980—1981. i bio gostujući profesor na Njujorškom državnom univerzitetu u Olbaniju 1982.
Za dopisnog člana SANU izabran je 1978, a za redovnog 1985.
Slikarstvo
Mića Popović je prošao kroz nekoliko slikarskih faza od kojih su najpoznatije „enformel“ (francuski: informel, bez forme) u periodu 1959—1969. i „slikarstvo prizora“ od 1969. do 1979.
No, prije toga je imao zanimljivu predistoriju koja je takođe značajna za srpsko slikarstvo druge polovine dvadesetog vijeka. Ona se može podijeliti u nekoliko perioda. Prije dolaska na Akademiju likovnih umetnosti 1946. godine Popović se već uveliko zainteresovao za slikarstvo. Njegova rano ispoljena prirodna potreba za likovnim oblikovanjem ozbiljnije je izražena u gimnaziji kod Rista Stijovića koji mu je bio profesor crtanja. Istovremeno je počeo da posjećuje tekuće izložbe priređivane u Umetničkom paviljonu na Kalemegdanu i u Muzeju kneza Pavla. Tu je imao prilike ne samo da vidi i da se neposredno upozna sa najznačajnijim ostvarenjima srpskih i jugoslovenskih umjetnika, već i sa inostranom umjetnošću. Značajno je bilo i njegovo poznanstvo sa slikarem Svetolikom Lukićem koji mu je prvi ukazao na slikarstvo kao umjetnički medij. Te dvije okolnosti su smanjile Popovićevo interesovanje za gimnazijskim školovanjem i potpuno ga okrenuli likovnom stvaralaštvu.
Ozbiljan preokret u Popovićevoj umjetnosti nastaje na samom početku studiranja na Akademiji. Sukob dvije ideologije profesora te škole, onih koji su vatreno zastupali novu ideologiju socijalističkog realizma i drugih, starijih, koji su u tišini ostali privrženi predratnoj estetici poetskog realizma i intimizma nikako nije odgovarao mladom slikaru koji je vidio da tu nešto nije u redu, ali tada nije razumio šta. No, ubrzo je shvatio da mu školski program rada nikako ne odgovara, te je nagovorio drugove iz svoje klase da samoinicijativno, prije kraja školske godine odu u Dalmaciju i da se, posle kratkog traženja, na nekoliko mjeseci zadrže u Zadru. Tada i nastaje mit o „Zadarskoj grupi“, prvoj koja je nastala u novoj Jugoslaviji. Mediteransko svijetlo, pejsaž i sloboda međusobnog portretisanja su u tom trenutku potpuno zadovoljili potrebe te skupine slikara. Napunjeni novom kreativnom energijom vraćaju se u Beograd i bivaju izbačeni sa Akademije. Posle urgiranja njihovih protežea na visokim političkim i državnim položajima svi su, sem Miće Popovića, bili vraćeni na školovanje. Danas je teško pretpostaviti da li je takva odluka pomogla ili odmogla Popoviću da postane toliko specifičan umjetnik u srpskom slikarstvu koji će izuzetno obilježiti njegov razvoj skoro do samog kraja vijeka.
Ova nedoumica je podstaknuta njegovim mukotrpnim traganjem za likovnim izrazom, „traženjima i lutanjima“ kroz koji je Mića Popović prošao tokom gotovo cijele šeste decenije. U njima je bilo svačega, od etnografskih motiva do srednjovjekovnog živopisa, od starog poetskog intimizma do isto tako anahrone „Pariske škole“ sa kojom se neposredno suočavao tokom nekoliko boravaka u toj bivšoj svjetskoj prestonici slikarske umjetnosti. Ako se u Parizu suočavao sa novom umjetnošću koja je postavljala temelje enformela, on još nije bio kreativno spreman da to primijeti, a još manje da unese u sopstveno djelo. Bilo je potrebno da se najprije upozna sa filozofijom zen budizma, a da potom praktično vidi kako nastaju „enformel“ slike na samom isteku pedesetih godina da bi se silovito upustio u ono što je definitivno obilježilo srpsku umjetnost šezdesetih i dovelo je u stvarne relacije sa internacionalnim tokovima. Mića Popović je u istoriografiji postavljen na sam vrh tog novog talasa u srpskom slikarstvu, ne samo po djelima koje je stvarao već i po nekolikim kritičkim opservacijama koje su toj umjetnosti dali neophodnu teorijsku osnovu.
Ali, Popović ponovo preživljava svojevrsno zasićenje enformelnom slikarskom praksom i, uz promijenjene političke i socijalne okolnosti na početku osme decenije, otpočinje svoju poslednju avanturu — „slikarstvo prizora“. Prevratnički povratak u figurativnost neminovno ga je odveo u angažovano slikarstvo koje je kao „poslednja odbrana jednog naroda“ moralo da pokaže umjetnikov jasan politički stav izražen i simbolički — serijom slika sa majmunima, i tekstualno — „Manipulacija“, „Ne hvala!“, „Oštra osuda crnog talasa“, i serijom „Gvozden“ (gastarbajteri). U „Heksagonalnom prostoru“ sa prijateljima: Živoradom Stojkovićem, Borislavom Mihajlovićem Mihizom, Dobricom Ćosićem, Lazarom Trifunovićem i Antonijem Isakovićem on 1970. obznanjuje početak javnog disidentskog djelovanja kome je ostao privržen do devedesetih, kada u uslovima višestranačja prelazi u opoziciju. Nimalo nije slučajno da je poslednji javni nastup, već vidno umoran i bolestan imao neposredno pred smrt ispred pobunjenih studenata beogradskog univerziteta 1996. godine.
Centralno mjesto ukupnog slikarskog opusa Miće Popovića, gledano retrospektivno, u svim fazama, bilo je sudbinsko osjećanje tragičnosti postojanja — koliko individualnog, toliko i kolektivnog.
Bibliografija
Knjige
1954. Sudari i harmonije, „Bratstvo-Jedinstvo“, Novi Sad
1957. Izlet, „Kosmos“, Beograd
1962. U ateljeu pred noć, „Prosveta“, Beograd
1983. Ishodište slike, „Nolit“, Beograd
1989. Hajnc Klunker, Mića Popović, Autobiografija, „Jugoslovenska revija“, Beograd
1999. Velika ljubav Anice Huber — epistolarni roman, „Triptih“, Beograd
2006. Putopisni dnevnici, „Geopoetika“, Beograd
Eseji i kritike
1950. Predgovor kataloga samostalne izložbe, Umetnički paviljon, Beograd
1951. „Slika i svrha I“, 20. oktobar, 31. decembar, Beograd
1952. „Slika i svrha II“, 20. oktobar, 1. januar, Beograd
1952. „Cirkus i hrišćanstvo Žorža Ruoa“, Svedočanstvo, 12. januar, Beograd
1952. „Izložba slika Slavoljuba Bogojevića“, NIN, 17. februar, Beograd
1952. „Izložba meksikanske umetnosti“, NIN, 7. novembar, Beograd
1953. „Mediteranski dnevnik“ (odlomak), NIN, 28. januar, 2. avgust, 16. avgust, Beograd
1953. „Namerom, voljom, lenjirom“ (odlomak), NIN, 27. novembar, Beograd
1953. „Izložba likovnih umetnika Makedonije“, NIN, 13. decembar, Beograd
1955. Predgovor kataloga samostalne izložbe „Od magle, od kostiju“, samizdat, Beograd
1958. „Spore godine“, Politika, 25. maj, Beograd
1958. „Pesnici i beskućnici“, NIN, 29. decembar, Beograd
1960. „Niko tu nije kriv“, Politika, 24. januar, Beograd
1960. „O prolaznom i trajnom usput…“, NIN, 21. februar, Beograd
1960. „Ništa novo na HHH Bijenalu“, Politika, 17. juli, Beograd
1962. „Naša tapiserija“, Politika, 10. jun, Beograd
1969. „Jefta Perić“, pred. kat., Kulturni centar, Beograd
1971. „Slikarstvo prizora. Povodom termina: Slikarstvo prizora“, predgovor kataloga samostalne izložbe, Salon Muzeja savremene umetnosti, Muzej savremene umetnosti, Beograd
1977. „Vera Božičković Popović, Ogled o enformelu“, predgovor katatalogu, Kulturni centar, Beograd
1978. „Živko Stoisavljević“, pred. kat., Dom ratnog vazduhoplovstva, Zemun
1978. „Perspektive VI“, pred. kat., Jugoslovenska galerija reprodukcija, Beograd
1978. „Dokument, Enformel, Superrealizam“, Književnost, 11. septembar, Beograd
1980. „Slikarstvo kao poslednja odbrana jednog naroda“, (pristupna beseda), Glas SANU, „CCCXVIII“, knj. 2, pp. 110–119, SANU, Beograd
1983. „Preminuo Laza Trifunović. Delo kao putokaz“, Politika, 24. juli, Beograd
Samostalne izložbe
1950. Slike, akvareli, crteži, Umetnički paviljon na Kalemegdanu, Beograd
1952. Selo Nepričava, Muzej Vuka i Dositeja, Beograd, Galerie Barbizon, Pariz
1953 Galerie Barbizon, Pariz
1955. Od magle, od kostiju, Umetnički paviljon na Kalemegdanu, Beograd
1956. Muzej za umjetnost i obrt, Zagreb, Galerie Place, Hag
1957. Atelje 212, Beograd, Tribina mladih, Novi Sad, Klub književnika, Zagreb
1958 Galerie Barbizon, Pariz
1960. Salon Muzeja primenjenih umetnosti, Beograd
1963. Salon Moderne galerije, Beograd
1971. Slikarstvo prizora, Salon Muzeja savremene umetnosti, Beograd
1972. Dečje pozorište, Zrenjanin, Izložbeni paviljon u tvrđavi, Niš
1973. Galerija Grafički kolektiv, Beograd
1974. Galerija Kulturnog centra, Beograd (izložba je bila otkazana)
1975 Galerie Milan, Berlin
1976. Galerija „Sebastijan“, Dubrovnik, Galerie Lauterer, Minhen, Narodno pozorište, Scena u Zemunu, Zemun
1977. Likovni salon grafičkog kolektiva „Merkur“, Apatin, Galerie Milan, Berlin, Mali likovni salon, Novi Sad
1978. Galerija Likovne jeseni, Sombor, Muzej na sovremenata umetnost, Skoplje
1979. Galerija grada Zagreba, Zagreb, Mala galerija, Zrenjanin, Zavičajni muzej, Rovinj, Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“, Beograd
1982. Salon knjižare „Narodna knjiga“, Beograd
1983. Galerija SANU, retrospektivna izložba, Beograd, Galerija AZ, Beograd
Literatura i filmovi o umjetniku (izbor)
Knjige
1973. Lazar Trifunović, Crteži, Grafički kolektiv, Beograd
1974. Dobrica Ćosić, Prizori Miće Popovića, samizdat, Beograd
1979. Miodrag Pavlović, Nove slikarske godine Miće Popovića, GRO „Merkur“, Apatin
1983. Lazar Trifunović, Slikarstvo Miće Popovića, monografija, SANU, Beograd
1994. Sreto Bošnjak, Mića Popović, crteži 1941—1988, Mrlješ, Beograd
2005. Dobrica Ćosić, Prijatelji, „Politika“ i „Narodna knjiga“, Beograd
2010. Lidija Merenik, Umetnost i vlast. Srpsko slikarstvo 1945—1968., „Vujičić kolekcija“ i Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, Beograd
2014. Milica Živadinović, monografija o Mići Popoviću na francuskom jeziku
Predgovori kataloga
1962. Aleksa Čelebonović, „Apstraktni pejsaž“, Kulturni centar, Beograd
1963. Živorad Stojković, „8 slikara“, Umjetnička galerija, Dubrovnik
1963. Lazar Trifunović, Salon Moderne galerije, Beograd
1963. Miodrag B. Protić, „Suvremena srpska umjetnost“, Moderna galerija JAZU, Zagreb
1967. Pavle Vasić, „Kritičari su izabrali“, Kulturni centar, Beograd
1970. Miodrag B. Protić, „Slikari kontinuiteta“, IV beogradski trijenale jugoslovenske likovne umetnosti, Muzej savremene umetnosti, Beograd
1971. Lazar Trifunović, „Apstraktno slikarstvo u Srbiji 1951—1971“, Kulturni centar, Beograd
1973. Lazar Trifunović, „Mića Popović, crteži“, Galerija Grafički kolektiv, Beograd
1973. Dragoš Kalajić, „Obnova slike“, Kulturni centar, Beograd
1976. Zoran Markuš, Galerie Lauterer, Minhen
1977. Lazar Trifunović, Grafički kolektiv „Merkur“, Apatin
1977. Sreto Bošnjak, „Mića Popović, slike“, Radnički univerzitet „Radivoj Ćirpanov“, Novi Sad
1977 Hans Rittermann, Galerie Milan, Berlin
1978. Sonja Abadžijeva-Dimitrova, Muzej na sovremenata umetnost, Skoplje
1978. Sreto Bošnjak, Galerija Likovna jesen, Sombor
1979. Sreto Bošnjak, „Mića Popović, Slike i crteži“, Galerije grada Zagreba, Zagreb
1979. Jasmina Tuurov-Borjanović, Savremena galerija Umetničke kolonije „Ečka“, Zrenjanin
1979. Bora Ćosić, „San i istina Miće Popovića“, Zavičajni muzej, Rovinj
1980. Miodrag B. Protić, „Jugoslovensko slikarstvo šeste decenije“, Jugoslovenska umetnost HH veka, Muzej savremene umetnosti, Beograd
1981. Irina Subotić, „Miodrag-Mića Popović“, Umetnici akademici 1968-1978, pp. 71–84, Galerija SANU, Beograd
1983. Đorđe Kadijević, „22 multipla Miće Popovića na temu slikareva kecelja“, Galerija AZ, Beograd
Studije i kritike
1950. Pavle Vasić, „Prva samostalna izložba Miće Popovića“, Politika, 27. septembar, Beograd
1950. Miodrag B. Protić, „Izložba slika Miće Popovića“, Književne novine, 10. oktobar, Beograd
1951. Borislav Mihajlović, „Izložba slika Miće Popovića“, Ogledi, „Novo pokolenje“, pp. 213–231, Beograd
1952. Pavle Vasić „Selo Nepričava — Izložba slika Miće Popovića“, Politika, 5. maj, Beograd
1952. Aleksa Čelebonović, „Mića Popović“, Borba, 10. maj Beograd
1954. Petar Džadžić, „Sudari i harmonije“, NIN, 26. decembar, Beograd
1955. Miodrag B. Protić, „Izložba Miće Popovića, Od magle, od kostiju“, NIN, 6. februar, Beograd
1955. Miodrag B. Protić, Savremenici I, pp. 177–186, Nolit, Beograd
1957. Borislav Mihajlović Mihiz, „Izlet Miće Popovića“, NIN, Beograd
1960. Zoran Pavlović, Poetska osnova, „Rad“, 26. novembar, Beograd
1960. Dragoslav Đorđević, „Tri varijante apstrakcije“, Dnevnik, 4. decembar, Novi Sad
1960. Rade Konstantinović, „Povratak materiji“, NIN, 25. decembar, Beograd
1960. Lazar Trifunović, „Apstraktno slikarstvo i mogućnost njegove ocene“, NIN, 20. decembar, Beograd
1961. Lazar Trifunović, „Od revolucionarne do građanske umetnosti“, NIN, 10. jun, Beograd
1961. Lazar Trifunović, „Oktobarski salon u znaku mladih generacija“, NIN, 5. novembar, Beograd
1963. Lazar Trifunović, „Samoubistvo slike“, Politika, 27. oktobar, Beograd
1963. Aleksa Čelebonović, „Savremeno slikarstvo u Jugoslaviji“, Jugoslavija, Beograd
1962. Dragoslav Đorđević, „Poezija i drama materije“, Borba, 29. oktobra, Beograd
1968. Ješa Denegri, „Oblici nefiguracije u suvremenom slikarstvu u Srbiji“, Život umjetnosti, br. 7-8, Zagreb
1970. Lazar Trifunović, „Stvaralačka sposobnost nove umetnosti“, Politika, 18. juli, Beograd
1970. Miodrag B. Protić, „Srpsko slikarstvo HH veka“, Nolit, Beograd
1971. Pavle Vasić, „Slikarstvo prizora Miće Popovića“, Politika, 8. maj, Beograd
1973. Lazar Trifunović, Srpsko slikarstvo 1900—1950, Nolit, Beograd
1979. Sava Dautović, „Izložba političkog pamfletizma. Nacionalistički prizori i dogmatski uzori slikara Miće Popovića u Umetničkom paviljonu Cvijeta Zuzorić“, Politika, 10. decembar, Beograd
1980. Slobodan Ristić, „Povodom izložbe Miće Popovića“, Treći program Radio Beograda, 5. april, Beograd
1982. Slobodan Ristić, „Pobuna paletom. Povodom izložbe Enformel u Beogradu u paviljonu Cvijeta Zuzorić“, Politika, 6. februar, Beograd
1993. Ješa Denegri, „Pedesete: teme srpske umetnosti“, Svetovi, Novi Sad
1995. Ješa Denegri, „Šezdesete: teme srpske umetnosti“, Svetovi, Novi Sad
Filmovi
1965. Lazar Trifunović, Dijalog o kolažu, Institut za film, Beograd
1970. Branko Belan, Mića Popović, Radio-televizija Zagreb, Zagreb
1972. Jovan Aćin, Mića Popović, Radio-televizija Beograd, Beograd
Filmska i pozorišna delatnost
Režije
1954. Čekajući Godoa, umetnikov atelje na Starom sajmištu, Beograd
1963. Čovek iz hrastove šume, „Avala film“, Beograd (zabranjen i bunkerisan)
1965. Viktor ili deca na vlasti, „Atelje 21“2, Beograd
1966. Roj, „Avala film“, Beograd
1967. Hasanaginica (Kameni despot ili jedna mogućnost narodne pjesme Hasanaginica), Filmska radna zajednica, Beograd
1969. Delije, Kino-klub, Beograd, (naziv na engleskom: The Tough Ones) (zabranjen i bunkerisan)
1970. Burduš, „Avala film“, Beograd
Scenarija
1963. Čovek iz hrastove šume
1966. Roj
1967. Kameni despot
1968. Kameni despot ili jedna mogućnost narodne pesme Hasanagnica
1968. Delije
Scenografije i kostimografije
1958. Stolice, „Atelje 212“, Beograd
1960. Begunci, Pozorište „Boško Buha“, Beograd
1964. Poljubac vile, Narodno pozorište, Beograd, Ljubinko i Desanka, „Atelje 212“, Beograd, Deda Starudija, Malo pozorište, Beograd
1965. Viktor ili deca na vlasti, Atelje 212, Beograd, Generalska opera, Pozorište lutaka, Niš, Haleluja, Savremeno pozorište, Beograd, Ura za sunce i kišu, Malo pozorište, Beograd, Mali princ, Pozorište „Boško Buha“, Beograd
1966. Poštansko sanduče, Malo pozorište, Beograd
1969. Pardon, paradni Trčuljak, Beograd
1971. Ljubav gospodina Perlimplina, Pozorište lutaka, Niš
1972. Razigrano srce, Malo pozorište, Beograd
1975. Emigranti, „Atelje 212“, Beograd, Brod sa zelenom bradom, Dramski teatar, Skoplje
1973. Pokojnik, Jugoslovensko dramsko pozorište, Beograd
Nagrade i priznanja
1961. Nagrada za slikarstvo na II oktobarskom salonu, Beograd
1962. Nagrada Matice srpske za slikarstvo na izložbi „Deset godina umetničkih kolonija u Vojvodini“, Novi Sad
1963. Nagrada za slikarstvo na izložbi „Salon 63“, Rijeka
1968. Nagrada za slikarstvo na izložbi „Sedma decenija jugoslovenskog slikarstva“, Sombor
1969. Nagrada „Zlatna paleta“ ULUS-a na XLVIII izložbi ULUS-a, Beograd
1975 I nagrada na „International art exhibition committed figurative art“, Slovenj Gradec
1976. Otkupna nagrada na „X Biennale internazionale d’arte“, Campione d’Italia
1977. Nagrada na Internacionalnoj izložbi originalnog crteža, Rijeka
1978. Nagrada „Zlatna batana“, na izložbi „Anale“, Rovinj
1983. Nagrada publike na izložbi „Kritičari su izabrali“, Beograd
1989 Dodijeljena Nagrada Politike iz Fonda „Vladislav Ribnikar“, (dobijena 1971), Beograd
1989. Počasni građanin Loznice, Loznica
1995. Ravnogorska nagrada za slikarstvo, (posthumno), Beograd
1995. Kraljevski orden dvoglavog belog orla 1. Stepena (posthumno), Beograd
Priredio: Dragan Leković
