Mikis Teodorakis (grč. Μίκης Θεοδωράκης; Hios, 29. jul 1925 — Atina, 2. septembar 2021), čuveni grčki kompozitor i vođa pokreta otpora protiv vojne hunte u Grčkoj. Svjetsku slavu je stekao radeći muziku za filmove „Grk Zorba“ (1964), „Z“ (1969) i „Serpiko“ (1973). U politici je zastupao ljevičarske stavove. Godine 1990. izabran je za poslanika grčkog parlamenta na listi Nove demokratije, stranke umjerene desnice, a kasnije i ministar (1990 — 1992) u vladi Konstantinosa Micotakisa.
Biografija
Mikis Teodorakis je rođen 29. jula 1925. godine na ostrvu Hios u Grčkoj. Od mladosti fasciniran muzikom, samouko je pisao pjesme još kao dijete bez ikakvog instrumenta. U Pirgosu i Patrasu je uzimao prve časove muzike, a u Tripolisu je osnovao hor i s njime održao prvi koncert kada je imao 17 godina.
Nakon aktivnog učešća u otporu protiv okupatora u Drugom svjetskom ratu, kada je teško mučen, upisuje se na Atinski Konzervatorijum u klasu Filoktitisa Ekonomidisa (Φιλοκτητης Οικονομιδης), a kasnije i na Konzervatorijum u Parizu, gdje uči muzičku analizu u klasi Olivijea Mesaiena (Oliviera Messiaena) i dirigovanje kod Ežena Bigoa (Eugen Bigot). Ovo vrijeme provedeno u Parizu je period bogatog stvaralaštva.
Njegova prva simfonijska djela, Koncert za klavir, Prva Svita, Prva Simfonija su doživjele veliki međunarodni uspjeh. 1957. godine osvaja zlatnu medalju na Moskovskom muzičkom festivalu, a 1959. ga Darius Milo (Darius Milhaud) predlaže za američku Kopli (Copley) muzičku nagradu za Najboljeg kompozitora godine nakon premijere njegovog baleta Antigona u Kraljevskoj Operi Kovent Garden u Londonu.
Teodorakis se vraća u Grčku, nazad svojim korijenima, pravoj grčkoj muzici, i počinje kulturnu revoluciju u svojoj zemlji ciklusom pjesama Epitafios. Sa djelima baziranim na najvećim primjerima grčke i svjetske poezije Epifanija, Mali Kikladi, Aksion Esti, Mauthausen, Romansero Gitan, Romiosini vraća grčkoj muzici dostojanstvo i razvijajući koncept metasimfonijske muzike, postaje svjetski priznat umjetnički genije i najveći grčki kompozitor.
Osniva Atinski mali orkestar i Muzičko društvo Pireja i izvodi mnogo koncerata, a 1963. osniva Lambrakisovu demokratsku mladež i postaje njen predsjednik. 1964. je izabran za poslanika u grčkom Parlamentu.
Godine 1967., vojna hunta osvaja vlast u Grčkoj. Teodorakis odlazi u podzemlje i osniva Patriotski front. Država izdaje Vojni dekret br. 13, kojim se zabranjuje izvođenje, pa čak i slušanje njegove muzike. Teodorakis je uhapšen, zatvoren, mučen i prognan u Zatun sa ženom Mirto i dvoje djece Margaritom i Jorgosom. Kasnije je prebačen u koncentracioni kamp Oropos. Međunarodni pokret solidarnosti na čelu sa poznatim umetnicima kao što su: Dmitrij Šostakovič (Дмитрий Шостакович), Leonard Bernštajn (Leonard Bernstein), Artur Miler (Arthur Miller) i Hari Belafonte (Harry Belafonte) uspijeva da izbavi Teodorakisa i da mu se preinači kazna u izgnanstvo, do čega dolazi 1970. godine.
U izgnanstvu, Teodorakis se bori za svrgavanje hunte i za jedinstvo otpora. Širom svijeta drži hiljade koncerata kao dio borbe za povratak demokratije u Grčku. Postao je univerzalni simbol borbe protiv diktatora.
Nakon pada hunte, Teodorakis se trijumfalno vraća u Grčku, gdje nastavlja svoj rad i vodi koncertne ture, kako po Grčkoj, tako i širom svijeta. Nekoliko puta je biran za poslanika u Parlamentu (1981 — 1986. i 1989 — 1993) i dvije godine (1990 — 1992) bio ministar u Vladi Konstantina Micotakisa (Κονσταντινος Μιτσοτακης). Nakon toga, dvije godine je bio glavni muzički direktor Hora i Orkestra Helenskog radija i Televizije (ΕΡΤ).
Mikis Teodorakis u svojim djelima kombinuje poseban umjetnički talenat sa dubokom ljubavlju prema Grčkoj. Okrenut je i podizanju opšte svijesti čovječanstva o ljudskim pravima, o životnoj sredini i potrebi za mirom. Iz ovog razloga je i osnovao Grčko-tursko društvo prijateljstva sa poznatim turskim pjevačem i muzičarem Zilfijem Livanelijem (Zülfü Livaneli).
Odlukom francuskog predsjednika Fransoa Miterana, 1996. Teodorakis dobija Orden Legije časti Francuske Republike.
Odlukom Skupštine Grada Novog Sada, od 1. februara 2004. godine, Mikis Teodorakis je počasni građanin Novog Sada. Ovaj status je znak zahvalnosti maestru što je poklonio Srpskom narodnom pozorištu notni materijal i prava za izvođenje baleta „Grk Zorba”, koja je na sceni SNP-a, bez prekida, od 1994, postala jedna od kultnih predstava novosadskog baleta, kao i zato što se u toku bombardovanja 1999, zalagao za prestanak dejstava i posebno osuđivao napade na Novi Sad.
Sahranjen je po svojoj želji na Kritu u selu Galatas nedaleko od Hanije, 9. septembra 2021. Sahrani su prisustvovale hiljade ljudi, njegova porodica, svi predstavnici vlasti, premijer i predsjednik kao i članovi opozicije.
Opus
Mikis Teodorakis je napisao preko 1000 pjesama i ciklusa pjesama, nezaboravnih melodija koje su postale trajno nasljedstvo grčke muzike. To su pjesme: Sto periyali, Kaimos, Aprilis, Doxa to Theo, Sotiris Petroulas, Lipotatkes, Stis Nihtas to Balkoni, Agapi mou, Pou petaxe t’agori mou, Anixe ligo to parathiro, O Ipnos se tilixe, To yelasto pedi, Dendro to dendro, O Adonis i mnoge, mnoge druge.
Priredio: Dragan Leković
