Sultan Murat IV, 17. osmanski sultan i 82. kalifa muslimana, bio je sin sultana Ahmeda I i sultanije Mahpejker Kosem. Kao i svi prinčevi, imao je dobro obrazovanje i vaspitanje. Sa samo 10 godina, počeo je da se oblači kao običan čovjek i da luta gradom, praveći planove za svoju buduću vladavinu. Pravio je spisak ljudi od kojih bi mogao da ima koristi i onih koje bi kaznio. Na presto se popeo sa 12 godina, umjesto svog strica, koji je zbačen s vlasti 1623. godine. Do punoljetstva umjesto njega je kao regent vladala njegova majka, a onda je on preuzeo uzde Osmanskog carstva.
Duvan i dužnosti
U Istanbulu je 1633. godine izbio požar koji je izazvao čovjek koji je zaspao dok je pušio lulu na čamcu u naselju Cibali. Više od 20.000 domova je spaljeno, a 50.000 ljudi je ostalo bez krova nad glavom. Sultan Murat je tada zabranio pušenje duvana i naredio da se unište kafeterije u kojima su se ljudi okupljali da piju kafu i puše.
Sultan se i u kasnijim godinama oblačio kao mještanin i miješao se sa ljudima kako bi kontrolisao da li se poštuju njegove naredbe. Naređivao je da se ubiju oni koje bi otkrio da puše. Priča se da je na ovaj način na smrt osuđeno 20.000 ljudi.
Sultan je putovao po Istanbulu i okolnim gradovima, kontrolišući javni red. Na putu za Bursu vidio je da su putevi u Izniku zapušteni i naredio je da se pogubi kadija Iznik zbog neispunjavanja dužnosti. Pogubljen je i šeik al-Islam (poglavar osmanske uleme) Ahizade Husein efendija, koji je protestovao protiv ovog pogubljenja i tajno organizovao sastanke protiv sultana. Ovo je prvo pogubljenje šeika al-Islama u osmanskoj istoriji.
Lojalnost i osvajanje Bagdada
U martu 1635. godine sultan Murat je krenuo u pohod na istok i opsijedao Jerevan. U junu je zauzeo zamak koji ni sultan Sulejman I Veličanstveni, nije mogao da zauzme. Jerevanski šah se nije pojavio jer nije bio u mogućnosti da se upusti u rat. Sultan Murat je onda, u septembru, zauzeo i Tabriz. Ipak, odustao je od odlaska u Isfahan zbog bolesti i vratio se u Istanbul preko Dijarbakira.
Sultan Murat je 1683. godine krenuo u osvajanje Bagdada od Safavida. Pred Bagdad je stigao 16. novembra nakon petomjesečnog putovanja. Kada mu je ponuđeno da posjeti svetilište imama Abu Hanife u prethodno osvojenom predgrađu grada, rekao je: “Kada je Bagdad u rukama šiita, ne možemo se usuditi da posjetimo šefa naše sekte Imam-i Azama (Veliki imam)” i nije ga posjetio sve do osvajanja grada.
U Bagdadu je bilo 40.000 vojnika. Šah je bio odsutan jer je mislio da će se sultan Murat umoriti od opsade i povući se. Tokom opsade koja je trajala četrdeset, 37. dana je, pogotkom u čelo, stradao veliki vezir Tajar Mehmed-paša. Sultan se jako uznemirio zbog smrti velikog vezira: “O moj Tajare! Vrijedio si stotinu dvoraca kao što je Bagdad”, rekao je. Sjutradan je zamak pao. Diveći se lojalnosti i herojstvu onih koji su branili zamak, sultan Murat ih je oslobodio. Iranska granica, povučena Ugovorom iz Kasr-e Širina (ili Ugovorom iz Zuhaba) potpisanim 17. maja 1639, i danas je manje-više na snazi. Iran je ovim sporazumom prihvatio i zabranu vrijeđanja vjerskih ličnosti sunitske sekte islama.
Oslanjajući se na svoju mornaricu, Venecija je iskoristila ovaj pohod i prekinula sporazum sa Osmanlijama, zadržavši porez i zauzevši dalmatinske luke. Dok je bio u Bagdadu, sultan Murat je svakodnevno obavještavan u vezi sa ovim događajima. Kada se vratio u Istanbul, odmah je naredio raskid trgovačkih odnosa i pripreme za rat. Venecija i Francuska bile su države koje su najviše trgovale sa Osmanskim carstvom. Važan dio njene privrede zavisio je od ove trgovine, pa je Venecija bila uznemirena. Carski savjet je 13 dana odložio izvršenje naređenja sultana Murata. Za to vrijeme došao je mletački poslanik i prihvatio sve uslove Osmanlija. Venecija je platila odštetu i rat je zaustavljen.
Međutim, sultan Murat nije odustajao od namjere da zarati sa Venecijom. Ovaj rat je, međutim, prepušten njegovom bratu i nasledniku, sultanu Ibrahimu Ludom, pošto je sultan Murat umro 8. februara 1640, u 28. godini, nakon petogodišnje borbe protiv gihta. Sahranjen je u grobnici svog oca, sultana Ahmeda I.
Osmansko carstvo posle Murata IV
Sadašnju zgradu Kabe – najsvetijeg mjesta u islamu – dao je da se sagradi 1635. godine, nakon što su to mjesto uništile poplave. Vrata u haremu Masjid-i se zovu Bab-ı Muradi (Muratova kapija), u čast sjećanja na njega. Zlatna kapija koju je sagradio za Kabu sada se nalazi u Muzeju Meke.
Takođe je vratio oronulu zgradu Karakoj arapske džamije u sadašnje stanje. Dao je da se sagrade zamkovi u Kavaklaru na Bosforu. Ojačao je zidove mnogih gradova. Dvije vile koje je sagradio u palati Topkapi u znak sjećanja na osvajanje Jerevana i Bagdada ubrajaju se u najelegantnija arhitektonska djela tog perioda.
Po njemu je rijeka Murat, jedna od najvećih pritoka Eufrata, dobila ime, jer je na njoj izgradio mostove, a pored nje konake.
Kao i njegov otac, bio je sljedbenik Aziza Mahmuda Hudaija iz Uskudara. Takođe je simpatisao Mevlevijski red. Volio je i poštovao šeika al-Islama Jahju efendiju, koga je nazivao ocem. Bio je dobro upućen u vjerske nauke. Njegov um je uvijek bio zaokupljen državnim poslovima. Htio je da zna sve. Dao je da se prevede Makijavelijev “Il Principe”, da bi mogao da ga pročita.
S obzirom da se smatra jednim od najsurovijih, mnoge iznenađuje činjenica da je sultan pisao pjesme pod pseudonimom Muradi. Pomalo je komponovao i bio je pokrovitelj mnogih naučnika, umjetnika i pjesnika i često im slao poklone.
Posle smrti, iza sebe je ostavio zemlju u miru i vojsku sa najvećom udarnom snagom tadašnjeg svijeta. Kada je stupio na presto, uspio je da smanji broj janjičara, elitnih pješadijskih jedinica u osmanskoj vojsci, sa 100.000 na 35.000. Riznica, koja je bila prazna kada je preuzeo presto, imala je 15 miliona zlatnika u vrijeme njegove smrti.
Sultan Murat je preduzeo drastične mjere da obnovi stari poredak u najmnogoljudnijem gradu tadašnjeg svijeta, Istanbulu. Uspostavio je ličnu obavještajnu mrežu širom carstva. Reorganizovao je špijunsku organizaciju u Evropi i transformisao je u ono što je bila za vrijeme vladavine Sulejmana Veličanstvenog. Najskrivenije tajne su iz dana u dan počele da stižu do osmanske palate.
Osmanski istoričari ga smatraju najvećim od osmanskih sultana koji su vladali tokom 242 godine – između vladavina sultana Sulejmana Veličanstvenog i sultana Mahmuda II. Prema istoričaru Hameru, sultan Murat je produžio život i veličinu države za pola vijeka. Bez njega propadanje Osmanskog carstva ne bi počelo 1683. godine, već 50 godina ranije.
Po staroj ustavnoj tradiciji pogubio je trojicu svoje braće, dvojicu tokom Jerevanske i jednog tokom Bagdadskih ekspedicija. U životu je ostavio samo jednog brata, neuporedivo manje sposobnog od njega, a i on je bio zatvoren u kafesu. Imao je pet ćerki, a nijedan njegov sin nije preživio djetinjstvo.
Izvor: National Geographic.rs
