Napadom na Saksoniju, 29.08.1756. pruski kralj Fridrih II je otpočeo Sedmogodišnji rat, prvi oružani sukob svih evropskih sila koji se potom prenio na ratišta u Aziji i Sjevernoj Americi. Završen je 10.2.1763. mirom u Parizu.
Sedmogodišnji rat je vođen od 1756. do 1763. godine između Austrije, Francuske, Rusije, Švedske, Španije i Saksonije sa jedne, i Pruske, Velike Britanije i Portugalije sa druge strane.
Glavni protivnici na evropskim bojištima bili su Austrija i Pruska (Fridrih II) koje su se borile oko Šleske, a na moru i kolonijama Velika Britanija i Francuska koje su ratovale za prevlast u Sjevernoj Americi i Indiji.
Najizdašniju pomoć Austriji u borbi protiv Pruske pružila je Rusija, čija je vojska zauzela čak i prusku prestonicu Berlin i tako srušila mit o nepobjedivosti pruske vojske. Kada se Rusija povukla iz rata 1762, Pruska se oporavila i uspjela da sačuva Šlesku, ranije otetu od Austrije. Istovremeno je Velika Britanija porazila Francusku na moru i u kolonijama. Mirom u Parizu 1763. Pruska je zadržala Šlesku i stekla položaj velike sile, a Francuska je Velikoj Britaniji ustupila Kanadu, zemlje istočno od Misisipija i Floride, i gotovo se sasvim povukla iz Indije. Po broju angažovanih snaga i prostoru na kojem je vođen, Sedmogodišnji rat bio je do tada najveći sukob.
Pozadina
Za ovaj rat se često kaže da je nastavak Rata za austrijsko nasleđe koji je trajao od 1740. do 1748, u kojoj je kralj Fridrih II Veliki, osvojio bogatu pokrajinu Šlesku od Austrije. Carija Marija Terezija je potpisala Ahenski mir 1748. da bi dobila na vremenu da obnovi svoje vojne snage i sklopi nove saveze, što joj je u znatnoj mjeri u uspjelo. Politička mapa Evrope je bila ponovo podijeljena u narednih nekoliko godina pošto je Austrija napustila svoj dvadesetpetogodišnji savez sa Velikom Britanijom. Tokom Diplomatske revolucije iz 1756, viševjekovni zakleti neprijatelji: Francuska, Austrija i Rusija su napravile jedan savez protiv Pruske.
Jedina značajna pomoć Pruskoj došla je od Velika Britanije, njenog novog saveznika, čija je vladajuća dinastija smatrala njene stare hanoverske posjede u Njemačkoj ugroženim od Francuske. U mnogim pogledima dvije saveznice su odlično nadopunjavale jedna drugu. Britanija je imala najveću, najefikasniju mornaricu na svijetu, dok je Pruska imala najmoćniju kopnenu vojsku u kontinentalnoj Evropi. Ovo je omogućilo Britaniji da usredsredi svoje vojne resurse na kolonijalne ekspedicije. Britanci su se nadali da će novi niz savezništava stvorenih tokom Diplomatske revolucije održavati mir, ali se ispostavilo da su oni bili katalizator izbijanja neprijateljstva u Evropi 1756.
Austrijska vojska je pretrpjela promjene po ugledu na pruski sistem. Marija Terezija, čije je poznavanje vojnih pitanja moglo posramiti mnoge njene generale, je bezobzirno sprovodila reforme. Njeno interesovanje za dobrobit njenih vojnika joj je zadobilo njihovo neupitno poštovanje. Austrija je doživjela nekoliko ponižavajućih poraza od Pruske u prethodnom ratu, i, vrlo nezadovoljna ograničenom pomoću koju je dobila od Britanije, sada je smatrala Francusku jedinim saveznikom koji joj može pomoći da povrati Šlesku i zaustavi širenje Pruske.
Još jedan razlog za rat je nastao zbog žestoke borbe za kolonijalnu prevlast između Britanske i Francuske imperije, koje su se, kako su se obe širile, sukobljavale na dva kontinenta. Zvaničnom početku neprijateljstava u Evropi su prethodile borbe u Sjevernoj Americi, gdje je širenje na zapad britanskih kolonija smještenih na istočnoj obali počelo da ugrožava francuske interese u dolini Misisipija krajem 1740-ih i početkom 1750-ih. Da bi spriječili širenje Virdžinije i Pensilvanije, Francuzi su sagradili niz utvrđenja u današnjoj zapadnoj Pensilvaniji sredinom 1750-ih. Britanski napori da se uklone je doveo do sukoba koji se uglavnom smatraju dijelom Francuskog i indijanskog rata, u kom su borbe počele dvije godine prije početka neprijateljstava u Evropi.
Strategije
Najvećim dijelom 17. veka Francuska je na isti način pristupala svojim ratovima. Prepuštala bi kolonijama da se same brane ili bi pružila minimalnu pomoć slanjem ili ograničenog broja vojnika ili neiskusnih vojnika, očekivajući da će borbe za kolonije ionako vjerovatno biti izgubljene. Ova strategija je nekim dijelom bila nametnuta Francuskoj; njen geografski položaj u kombinaciji sa nadmoćnošću britanske mornarice, bi otežao francuskoj mornarici da obezbijedi značajnu količinu zaliha i održava francuske kolonije. Isto tako, nekoliko dugih kopnenih granica je učinilo veliku domaću vojsku imperativom za svakog francuskog vladara. Zbog ovih vojnih potreba, francuska vlada je zasnovala svoju strategiju na vojsci u Evropi; ona bi držala najveći dio svoje vojske na evropskom kontinentu, nadajući se da bi takva vojska bila pobjednička u borbama bliže domovini. Plan je bio da se bori do okončanja neprijateljstava i onda na mirovnim pregovorima da razmijeni teritorijalne dobitke u Evropi kako bi povratila izgubljene prekomorske posjede. Ovaj pristup nije dobro poslužio Francuskoj u ovom ratu, jer su kolonije zaista bile izgubljene, i uprkos tome što je rat u Evropi tekao dobro, do njegovog kraja Francuska je imala malo uspjeha kojima bi balansirala.
Britanci su, zbog svojih opredjeljenja i praktičnih razloga, težili izbjegavanju velikog učešća svoje vojske na evropskom kontinentu. Težili su da nadoknade ovaj nedostatak stupajući u savez sa jednom ili više evropskih sila čiji su interesi bili suprotstavljeni interesima njihovih protivnika, naročito Francuske. U Sedmogodišnjem ratu Britanci su za svog glavnog saveznika izabrali najboljeg stratega tog vremena Fridriha Velikog, i njegovu Prusku, tada silu u usponu u srednjoj Evropi, i dali su Fridrihu značajna sredstva kako bi pomagali njegove pohode. U jasnoj suprotnosti sa Francuskom, Britanija je težila da aktivno vodi rat u kolonijama, iskorišćavajući u potpunosti moć svoje mornarice. Britanci su koristili taktiku pomorske blokade i bombardovanja neprijateljskih luka i iskorišćavali svoju sposobnost da prevoze vojsku morem do maksimuma. Oni bi ometali neprijateljska snabdijevanja i napadali neprijateljske kolonije, često koristeći koloniste iz obližnjih britanskih kolonija za ove poduhvate.
Rusi i Austrijanci su bili riješeni da smanje moć Pruske, nove prijetnje na njihovom pragu. 1756. su načinejni planovi za uzajamnu odbranu i napade Austrije i Rusije na Prusku, koje bi plaćala Francuska.
Evropa
1756.
Britanski premijer Vojvoda od Njukasla, je vjerovao da se može spriječiti izbijanje rata u Evropi novim nizom savezništava. Međutim, velika francuska vojska je prikupljena u Tulonu, i Francuzi su započeli kampanju protiv Britanaca napadom na Menorku u Sredozemnom moru. Britanski pokušaj spasavanja je spriječen u bici kod Menorke i ostrvo je osvojeno 28. juna (zbog čega je admiral Džon Bing poslat na vojni sud i pogubljen). Rat između Britanaca i Francuske je bio zvanično objavljen 18. maja, skoro dvije godine nakon što su prve borbe izbile u teritoriji Ohaja.
Nakon što su čuli vijesti o okršajima u Sjevernoj Americi, i nakon što su osigurali podršku Velike Britanije preko Anglo-pruskog saveza, Fridrih II je 29. avgusta 1756 prešao granice Saksonije, jedne od malih njemačkih država u savezu sa Austrijom. Zamislio je ovo kao smjeli preventivni korak pred očekivanu austrijsko-francusku invaziju Šleske. Fridrih II je imao tri cilja u svom novom ratu sa Austrijom. Prvo, Pruska će osvojiti Saksoniju i ukloniti prijetnju ove zemlje po nju. Zatim će iskoristiti saksonsku vojsku i saksonsku riznicu za pruske vojne potrebe. Drugi Fridrihov cilj je bilo da sa svojom vojskom napreduje u Češkoj, gdje će moći uspostaviti zimsku bazu za svoju vojsku na štetu Austrije. Treće, Fridrih je želio da napadne Moravsku iz Šleske, osvoji tvrđavu u Olomoucu i napreduje ka Beču i primora Austriju da okonča rat.
Stoga je, ostavivši fedmaršala grofa Kurta fon Šverina u Šleskoj sa 25.000 vojnika da brani bilo prodor iz Moravske ili Ugarske, i ostavivši feldmaršala Hansa fon Levalta u Istočnoj Pruskoj da zaustavi ruski napad sa istoka, Fridrih je krenuo sa svojom vojskom na Saksoniju. Pruska vojska je marširala prema Saksoniji u tri kolone. Na desnoj strani je bila kolona od oko 15.000 vojnika pod komandom kneza Ferdinanda od Brunsvika. Sa lijeve strane je bila kolona sa oko 18.000 vojnika pod komandom Vojvode od Brunsvik-Beverena. U sredini je bio sam Fridrih II sa feldmaršalom Džejmsom Kitom i zapovijedao vojskom od 30. vojnika. Ferdinand od Brunsvika je trebalo da opkoli grad Kemnic. Vojvoda od Brunsvik-Beverena je trebalo da pređe Lužicu i da opkoli Budišin. U međuvremenu Fridrih i feldmaršal Kit bi krenuli na Drezden.
Saksonska i austrijska vojska su bile nepripremljene, a njihove snage raspršene. Fridrih je okupirao Drezden uz malo ili nimalo otpora od Saksonaca. U bici kod Lovosica 1. oktobra 1756., kralj Fridrih je spriječio stizanje u pomoć izolovanoj saksonskoj vojsci austrijske vojske pod komandom generala Brauna. Prusi su pregazili kneževinu, što je imalo za posljedicu prusku okupaciju Saksonije i predaju saksonske vojske kod Pirne oktobra 1756. koja je zatim na silu uvrštena u prusku vojsku. Napad na neutralnu Saksoniju je izazvao bijes širom Evrope i vodilo je jačanju antipruske koalicije. Jedini značajniji austrijski uspjeh je bila djelimična okupacija Šleske.
Britanija je bila iznenađena iznenadnom pruskom ofanzivom, ali je sada počela da šalje zalihe i 670.000 funti (jednako 89,9 miliona funti u 2016) svom novom savezniku. Britanci su organizovali kombinovanu njemačku (hanoversku) vojsku pod komandom Vojvode od Kamberlenda kako bi odbranili Hanover od francuske invazije. Isto tako su pokušali da ubijede Nizozemsku republiku da se pridruži savezu, ali je zahtjev odbijen jer su Holanđani željeli da u potpunosti ostanu neutralni. Uprkos velikoj nesrazmjeri u brojnosti vojski, ova godina je bila uspješna za snage predvođene Pruskom u ratu na evropskom kontinentu, nasuprot razočaravajućoj britanskoj kampanji u Sjevernoj Americi.
1763.
Do 1763. Fridrih je držao Šlesku pod svojom kontrolom i okupirao je djelove Austrije. Britansku pomoć je povukao novi premijer Lord Bjut, a ruskog cara je zbacila njegova suprugra Katarina Velika, koja je preusmjerila rusku pomoć nazad Austriji i pokrenula nove napade na Prusku. Sa druge strane, Austrija je bila oslabljena ratom i, kao i većina učesnika, suočavala se sa teškom finansijskom krizom. Mirovni dogovor je postignut 1763. Hubertusburškim mirom čime je okončan rat u srednjoj Evropi.
Kolonije
Sukob u kolonijama, uglavnom između Francuske i Britanije odvijao se u Indiji, Sjevernoj Americi, Evropi, karipskim ostrvima, na Filipinima i priobalnoj Africi. Tokom rata Britanci su stekli ogromne teritorije i uticaj na štetu Francuske.
Velika Britanije je izgubila od Francuza Menorku u Sredozemnom moru 1756, ali je zauzela francuske kolonije u Senegalu 1758. Britanska kraljevska mornarica je zauzela francuske kolonije koje su proizvodile šećer, Gvadalup 1759. i Martinik 1762. kao i španske gradove Havanu na Kubi, Manilu na Filipinima. Međutim, širenje u zaleđe je naišlo na jak otpor. Na Filipinima Britanci su bili opkoljeni u Manili u sve težem vojnom položaju prije nego što je dogovoreno njihovo povlačenje na kraju rata.
Priredio: Dragan Leković
