Napoléon Bonaparte (francuski: Napoleone di Buonaparte; 15. avgust 1769. – 5. maj 1821.), francuski vojni i politički lider koji se istakao tokom Francuske revolucije gdje je vodio nekoliko uspješnih vojnih kampanja tokom Revolucionarnih ratova. Bio je car Francuske kao Napoleon I od 1804. do 1814. godine i ponovo 1815. godine. Dominirao je evropskim i svjetskim poslovima više od deset godina dok je vodio Francusku protiv niza koalicija tokom Napoleonovih ratova. Pobijedio je u većini ovih ratova stvarajući ogromnu imperiju nad velikim dijelom kontinentalne Evrope do konačnog sloma 1815. godine. Često se smatra jednim od najvećih komandanata u istoriji, a njegovi ratovi i kampanje se danas izučavaju na vojnim školama u cijelom svijetu. On je i dalje jedna od najpoznatijih i najkontroverznijih političkih ličnosti u istoriji. U civilnim poslovima, Napoleon je imao veliki dugoročni uticaj donoseći liberalne reforme u zemlje koje je osvojio, posebno u Holandiji, Švajcarskoj i velikim djelovima moderne Italije i Njemačke. Time je realizovao temeljnu liberalnu politiku u Francuskoj i zapadnoj Evropi. Njegovo trajno pravno dostignuće, Francuski građanski zakonik, je usvojen u raznim oblicima u četvrtini pravnih sistema u svijetu, od Japana do Kvebeka.
Rođen je na Korzici u relativno skromnoj porodici plemenitog toskanskog porijekla. Podržao je od početka Francusku revoluciju jer je pokušavao da proširi svoje ideale na Korzici, ali je prognan sa otoka 1793. godine. Dvije godine kasnije, spasio je francusku vladu od kolapsa pucajući s topovima na pariške protestante. Zbog toga ga je Direktorijum nagradio dajući mu komandu nad francuskom vojskom stacioniranoj u Italiji. Kada je započeo svoju prvu vojnu kampanju protiv Austrije i njenih italijanskih saveznika, postigao je niz odlučnih pobjeda. Nakon poraza Saveznika, komandovao je vojnom ekspedicijom na Egipat 1798. godine zauzimajući Osmanlijsku pokrajinu nakon pobjede nad Memlucima. Nakon osvajanja Egipta pokrenuo je nakon brojnih otkrića i modernu egiptologiju.
Nakon povratka iz Egipta, Napoleon je organizirao puč u novembru 1799. godine i postao prvi konzul Republike. Nakon još jedne pobjede nad Austrijom u bici kod Marenga 1800. godine osigurao je svoju političku moć. Uz pomoć Konkordata iz 1801. godine, obnovio je sve vjerske privilegije Katoličkoj crkvi zadržavajući zemlje koje su zaplijenjene tokom revolucije. Država je nastavila da imenuje biskupe kontrolišući crkvene finansije. Kako bi imao kontrolu nad Francuskom, Senat ga je proglasio carem Francuske 1804. godine stvorivši time Francusko carstvo. Nakon toga, Napoleon je razbio Treću koaliciju nakon odlučujuće pobjede kod Ulma 1805. godine, a istorijskom pobjedom u bici kod Austerlica došlo je do raspada Svetog rimskog carstva. Međutim, u oktobru 1805. godine uništena je francuska flota u bici kod Trafalgara, omogućavajući Britaniji da nametne pomorsku blokadu Francuskim obalama. Iz osvete, Napoleon je uspostavio Kontinentalni sistem 1806. godine prekinuvši kontinentalnu trgovinu sa Britanijom. Iste godine je Četvrta koalicija pokrenula rat protiv njega jer je Pruska postala zabrinuta rastućim francuskim uticajem na kontinentu. Napoleon je razbio prusku vojsku u bitki kod Jene, a zatim je okrenuo svoju pažnju prema Rusiji koju pobjeđuje u junu 1807. godine kod Fridlanda prisiljavajući je da prihvati sporazum u Tilzitu.
Kako bi proširio Kontinentalni sistem, Napoleon je napao Pirinejsko poluostrvo i proglasio svog brata Džozefa kraljem Španije 1808. godine, zbog čega su se Španci i Portugalci, pomagani od Britanije, pobunili. Španski rat za nezavisnost je trajao šest godina i bio je poznat po svojim brutalnim gerilskim borbama koji su kulminirali savezničkom pobjedom. Nakon toga, Austrija je sa svojom Petom koalicijom pokrenula još jedan napad na Francusku 1809. godine u kojem je Napoleon poražen u bici kod Vagrama. Do 1811. godine, Napoleon je stvorio imperiju od 70 miliona ljudi i imao toliku političku dominaciju nad Evropom kakva nije bila prisutna još od dana Rimskog carstva. Ovaj status je imao zahvaljujući nizu saveza i porodičnih imenovanja. Stvorio je novu aristokratiju u Francuskoj nakon povratka plemića koji su bili prisiljeni na izgnanstvo tokom revolucije.
Tenzije zbog porasta poljskog nacionalizma i ekonomskih efekata Kontinentalnog sistema su doveli do ponovnog sukoba sa Rusijom. Kako bi sproveo svoju blokadu, Napoleon je pokrenuo invaziju na Rusiju u ljeto 1812. godine. Sumnjajući da Rusija planira savez s Engleskom Napoleon je napao Rusiju s 600.000 vojnika. U junu 1812. Francuzi su ušli na rusku teritoriju, no Rusi su se povlačili paleći sela. Mnogobrojna francuska vojska često je bila bez hrane, počele su se širiti bolesti, a često su stradali i konji. Do prve, i jedne od najkrvavijih bitaka toga doba, došlo je kod Borodina. Napoleon je do te bitke već izgubio polovinu svoje vojske. Rusi su se odlučili povući i francuska je vojska ušla u Moskvu. No, ruski su vojnici zapalili grad i Napoléon se morao povući. Nakon povlačenja iz Moskve glad, ruska zima i povremeni gerilski napadi ruske vojske uništili su francusku vojsku od koje je ostalo samo 5000 ljudi. Nakon toga, Rusiji se 1813. godine pridružila Pruska i Austrija koje su stvorile Šestu koaliciju protiv Francuske. Haotične borbe u centralnoj Evropi su kulminirale porazom Napoleona u bici kod Lajpciga u oktobru 1813. godine. Naredne godine, saveznici su napali Francusku, osvajajući Pariz i prisiljavajući Napoleona na abdikaciju u aprilu 1814. godine. Nakon egzila na ostrvo Elba, Burboni su vraćeni na vlast, a Francuska je izgubila većinu teritorija koje je osvojila tokom revolucije.
Napoleon je pobjegao sa ostrva Elba u februaru 1815. godine i ponovo preuzeo kontrolu nad Francuskom. Saveznici su odgovorili formiranjem Sedme koalicije koja je porazila Napoleona u bici kod Vaterloa u junu 1815. godine. Kraljevska mornarica je tada osujetila njegov planirani bijeg u SAD u junu kada se predao Britancima. Britanci su ga prognali na udaljeno ostrvo Sveta Jelena u južnom Atlantiku. Njegova iznenađujuća smrt 1821. godine u 51. godini života je primljena sa velikim šokom u Francuskoj. Godine 1840. njegovi su ostaci preneseni u Pariz na zahtjev kralja Luja-Filipa i sahranjeni su u Domu Invalida, gdje se i danas nalaze.
Zanimljivosti:
Ludvig van Betoven, njemački kompozitor i jedan od najvećih umjetnika u istoriji čovječanstva, bio je oduševljeni pristalica francuske revolucije. Odrazio je u svojoj muzici duh novog vremena. Godine 1804. izvedena je njegova Treća simfonija u Es-duru. Prvobitno joj je dao ime “Bonaparte”, ali, budući da se razočarao što se Napoleon proglasio carem, promijenio je posvetu i simfoniju nazvao Eroica.
Prezime Bonaparte:
Napolonovi preci živjeli su na području Italije. Jedan predak je u 13. vijeku uzeo prezime Buonaparte. Time je želio pokazati da se u sukobu između njemačkog cara i pape svrstao na pravu stranu (buona parte) uz gibeline i cara, a protiv guelfa i pape.
U 16. vijeku Frančesko Buonaparte došao je živjeti na Korziku, tada koloniju Đenove.
Kokoške à la Marengo
Nakon bitke za Marengo u Italiji Napoleon je ogladnio i tražio da mu spreme večeru. Budući da su kola s kuhinjom zaostala za vojskom, kuvar je na brzinu pronašao jednu kokošku, nekoliko potočnih rakova i dva jaja. Kokošku je ispekao na maslinovom ulju, dodao ostale sastojke i sve prelio konjakom iz Napoleonove čuturice. Jelo je nazvao Kokoška à la Marengo. Priča se da je Napoléon toliko uživao u jelu da je tražio da mu ga spremaju poslije svake bitke.
Mačke:
Napoleon je imao Felinofobiju (strah od mačaka).
Spavanje:
Prema svjedočanstvima Napoleonovih savremenika imao je mnogo energije. Bilo mu je dovoljno oko desetak minuta dremanja da sakupi više snage. Tako se za vrijeme bitke kod Lajpciga odmorio ne silazeći s konja.
Priredio: Dragan Leković
