Borac za ljudska prava, iz malog sela u ruralnoj, aparthejdom zahvaćenoj Južnoj Africi, uzdigao se na poziciju prvog tamnoputog predsjednika ove zemlje.
Mandelina pobjeda na izborima 1994. okončala je tri vijeka evropske dominacije nad domaćim afričkim narodima u regionu.
Mandela je pušten iz zatvora 1990. godine nakon služenja zatvorske kazne od 27 godina zbog pokušaja zbacivanja manjinske bjelačke vlade u ’60-im. Dobitnik je Nobelove nagrade za mir, kao i mnogih drugih priznanja za svoje vođstvo Južne Afrike kroz tranziciju u demokratiju.
Kada je Mandela stigao u Gradsku vijećnicu Kejptauna, nakon puštanja iz zatvora, masa od 50.000 pristalica okupila se da čuje njegove prve riječi izgovorene u javnosti, posle skoro četvrt vijeka. “Naša borba je dostigla ključan trenutak,” rekao je u govoru koji se emitovao širom sveta. “Naše koračanje ka slobodi je nepovratno.”
Advokat i anti-aparthejd aktivista bio je osuđen za djelo izdaje i sabotaže u junu 1964. godine i osuđen na doživotnu robiju. Veći dio svoje kazne proveo je na ostrvu Roben radeći teške fizičke poslove. Tokom ’80-ih odbio je mnoge ponude za prevremeno oslobađanje koje mu je nudila tadašnja vlada, prije svega zbog dodatnih uslova koje nije želio da prihvati.
Međutim, 2. feburara 1990. godine južnoafrički predsjednik Frederik Viljem De Klerk ukinuo je zabranu Afričkog nacionalnog kongresa (ANC) i drugih anti-aparthejd organizacija, proglasivši Mandelu slobodnim. To je bio početak kraja ere aparthejda u Južnoj Africi, u kojoj su se crnci suočavali sa teškom diskriminacijom.
Na prvim nacionalnim izborima na kojima su crnci imali pravo glasa, ANC je pobijedila, a Mandela je postao predsjednik. Na toj dužnosti ostao je sve do 1999. godine.
Obred inicijacije
Nelson Mandela je rođen u plemićkoj porodici naroda Kosa, jedne od najvećih etničkih grupa u Južnoj Africi. Kosa mladići prolaze kroz obred inicijacije koji uključuje izolaciju od njihovih porodica tokom koje dobijaju uputstva starijih. Obred je praćen obrezivanjem, koje se praktikuje još uvijek u mnogim djelovima Centralne i Južne Afrike. Tada se mladići smatraju muškarcima. Mandela je svoje sjećanje na inicijaciju opisao u autobiografiji “Dug put do slobode”.
Južna Afrika u plamenu
U trci za izbore 1994. godine, koja je dovela Nelsona Mandelu na vlast, mnogi Južnoafrikanci su bili uplašeni porastom nasilja, posebno između rivalskog ANC-a i Partije za slobodu Inkata. Napadi i bombardovanje od strane bijelih supremacista, koji su se nadali pokretanju rasnog rata kako bi spriječili vladavinu crnačke većine, su takođe predstavljali stalnu prijetnju.
Mandela je bio neumoran u toku kampanje, apelujući na ljude da bace oružje u more i tražeći od poslednjeg bijelog predsjednika De Klerka da bude oštar prema tvrdoglavim policijskim i bezbjednosnim službenicima.
Uprkos svemu, partija Nelsona Mandele preobratila je naciju u kojoj do prije samo 30 godina južnoafrički crnci nisu imali pravo glasa, a javne pogodnosti poput prevoza, plaža i restorana bile su rasno odvojene. Nakon izborne pobjede ANC-a, Mandela je naporno radio na smanjenju rasnih tenzija tako što je lidere rivalske Inkata partije uključio u svoj kabinet. Takođe je pregovarao sa bijelim liderima desničarskih stranaka. Političko nasilje se smirilo.Dugogodišnji menadžer engleskog fudbalskog kluba Mančester Junajted, Aleks Ferguson i Nelson Mandela, uslikani 1993. prilikom posjete Engleza Južnoj Africi, foto: Allsport
Vini Mandela
Vini Mandela, žena Nelsona Mandela, držala je podignutu pesnicu prilikom pojave u Prekršajnom sudu u Johanesburgu, decembra 1986. Gospođa Mandela bila je zadržana u policiji u Sovetu prethodnog dana zbog prkošenja zabrani pojavljivanja koju je imala tamo.
Ona je postala politički lider, sama po sebi, tokom boravka njenog muža u zatvoru. Međutim, njen stil vođstva i neki od njenih saradnika učinili su je kontroverznom figurom, posebno nakon što je mladić u njenoj kući prebijen na smrt pod misterioznim okolnostima.
Mandelina ćelija
Uslovi u tijesnoj zatvorskoj ćeliji Nelsona Mandele (ćelija broj 5 u B-sekciji područja za političke zatvorenike) na ostrvu Roben bili su spartanski; krevet je činio otirač na podu. Godinama nakon oslobađanja, čak i kada je postao predsjednik Južne Afrike, Mandela je praktikovao namještanje svog kreveta na isti način na koji je to radio u zatvoru.
Zatvor na ostrvu Roben bio je mjesto gdje je Vlada Južne Afrike zatvarala najuticajnije političke protivnike. Pošiljke iz i za ovu instituciju bile su skenirane i cenzurisane, a posjeta je bila omogućena samo ponekad. Mandela i drugi koristili su javne toalete i tuševe. Veći dio dana provodili su radeći teške poslove, poput tucanja kamenja u kamenolomu i krečnjaka na ostrvu, gdje su odsjaji i prašina prouzrokovali oštećenje očiju Mandele.
Politički zatvorenici su bili samoorganizovani, pregovarali su sa vlastima oko boljih uslova i stvorili su pravila ponašanja koja su međusobno poštovali. Takođe su se obrazovali dijeleći znanje među sobom. Dok je bio zatvoren, Mandela je tajno pisao svoju autobiografiju, koja je bila prokrijumčarena od strane jednog oslobođenog zatvorenika.
Mandela na slobodi
Dok je narod bio okupljen oko televizora, Nelson Mandela i njegova žena Vini na ekranima su digli stisnute pesnice, dok su ruku pod ruku izlazili iz zatvora Viktor u Kejptaunu, u nedelju 11. februara 1990. godine.
Nelson Mandela se obratio publici od oko 15.000 ljudi, sa balkona Gradskog pozorišta u Amsterdamu, 16. juna 1990. godine. Tadašnji zamjenik predsjednika Afričkog nacionalnog kongresa, Mandela bio je na “Turneji slobode” kroz 13 zemalja za 6 nedelja, kako bi se zahvalio međunarodnoj podršci anti-aparthejdskom pokretu i kako bi apelovao na međunarodnu zajednicu da održava svoje sankcije protiv Južne Afrike.
Na četvrtu godišnjicu svog oslobađanja, Nelson Mandela posjetio je svoju nekadašnju ćeliju zatvora na ostrvu Roben. Držan je kao politički zatvorenik od strane vlasti koje su bile pro-aparthejdske od 1964. do 1990. Ćelija je u međuvremenu očuvana i postala jedna od popularnih turističkih destinacija.
Prvi južnoafrički demokratski izbori
Ljudi su u redovima čekali prvu svjetlost zore kako bi glasali na izborima čiji su rezultati učinili Nelsona Mandelu predsjednikom Južne Afrike. Trodnevno glasanje, između 26. i 29. aprila 1994, označilo je prvo glasanje punoljetnih Južnoafrikanaca svih rasa na izborima za predstavnike državne skupštine i opštinskih činovnika. Afrički nacionalni kongres pobijedio je ubjedljivom većinom 27. aprila, koji se od tada obilježava kao državni praznik u Južnoj Africi, tj. Dan slobode.
Kada su objavljeni rezultati izbora, mnogi žitelji Južne Afrike su slavili cijelu noć nakon što su Mandela i lideri drugih partija proveli sate iza zatvorenih vrata, razmatrajući pritužbe na varanje i druge probleme. Međutim, nije bilo sumnje u rezultate: više od 60% glasova dato je Afričkom nacionalnom kongresu, a Nelson Mandela postao je novi demokratski predsjednik Južne Afrike.
Mandelino penzionisanje
Mandela je nastavio da prima državnike godinama nakon što je napustio položaj prvog post-aparthejdskog predsjednika Južne Afrike. Poslednjih nekoliko godina veći dio svog vremena provodio je sa svojom porodicom, pojavljujući se ponekad u javnosti na najvećim nacionalnim događajima. Mandela se razbolio čim je zašao u devedesete i bio je nekoliko puta hospitalizovan zbog liječenja infekcije pluća, koja mu se stalno vraćala.
Izvor: National Geographic.rs
