Crna Gora nema realnu sliku stanja životne sredine jer nedostaje kontinuirani monitoring koji bi sprovodile relevantne naučne institucije odvojene od donosilaca odluka u pojedinim oblastima – kazao je za Pobjedu prof. dr Vladimir Pešić sa Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta Crne Gore.
Takvo stanje, prema njegovim riječima, za posljedicu ima realizaciju brojnih projekata koji ne počivaju na temeljnim studijama i podacima pa često, kaže Pešić, ne znamo ili tek kasno spoznamo što smo vrijedno izgubili, odnosno što nam se, sa druge strane, novo događa i javlja u okruženju.
Kao konkretan primjer navodi alarmantan podatak od prije nekoliko godina o pronalasku velike populacije invazivne i po slakovodne ekosisteme devastirajuće „zebra školjke“ (Dreissena polymorpha) na Šaskom jezeru, a potom i na pojedinim lokacijama na Bojani, koja nije uticala da se ova vrsta mekušaca stavi pod ozbiljnu lupu države.
– Riječ je o jednoj od najinvazivnijih vrsta globalno, zbog koje Sjedinjene Američke Države godišnje izdvajaju ogromna sredstva pokušavajući da njenu populaciju drže pod kontrolom – navodi Pešić.
Ova vrsta školjke – koja poput tepiha pokriva jezersko dno, istiskuje domaće vrste bentosnih organizama, i utiče na disbalans fitoplanktona, što uzrokuje dramatične promjene u vodenoj sredini – otkrivena je u okviru istraživanja koje su od 9. do 21. aprila 2017. godine koje su radili biolozi UCG sa kolegama iz američkog Centra za istraživanje Velikih jezera.
Pešić ističe da u larvenom stadijumu školjka parazitira na svim vrstama šaranskih riba, a poslije toga napušta „domaćina“ i pretvara se u odraslu školjku.
GLOBALNI PROBLEM
Prema njegovim riječima, američko, ali i iskustva drugih zemalja koje su suočene sa ovom vrstom prenijetom preko brodova iz matičnog Kaspijskog jezera širom svijeta, ukazuje da ima ozbiljan uticaj i proizvodi direktnu štetu, što iziskuje iznalaženje raznih vidova borbe, ali i prevencije.
Pešić ističe da se svake godine u SAD izdvoji, samo u oblasti Velikih jezera, više od pola milijarde dolara za suzbijanje ove školjke koja ima tendenciju širenja i izaziva velike štete po životnu okolinu.
– Ukupna šteta koju je načinila ova vrsta u Americi počev od 1988. godine, kada je prvi put registrovana u oblasti Velikih jezera u Kanadi, procjenjuje se na više od pet milijardi dolara – naveo je sagovornik.
Dodao je da su preliminarna istraživanja od prije nekoliko godina ukazala na postojanje nove vrste parazita koji bi se mogao koristiti za suzbijanje invazivnih vrsta i imati primjenu u kontroli ove vrste u vodenim ekosistemima.
Upravo je istraživanje u Crnoj Gori, koje je za posljedicu imalo evidentiranje „zebra školjke“, realizovano u okviru projekta „Korišćenje novih parazita za kontrolu sjevernoameričke populacije školjki roda Dreissena“.
Kod nas je, kako kaže Pešić, sve stalo na tom projektu. Neupitno je da li proizvodi efekat i kako se rast njene populacije odražava, samo je pitanje u kojem obimu. A do sada pokazatelje o tome nemamo.
– Postoji realna bojazan da se, ili će ubrzo, proširiti i na Skadarsko jezero, ali za to nema adekvatnog monitoringa, niti je država preduzela neke konkretne korake da isprati stanje – kaže Pešić.
Prema njegovim riječima, prisustvo „zebra školjke“ potvrđeno je na osnovu DNK molekularnih analiza koje su provedene u okviru projekta sa američkim kolegama.
– Svuda u svijetu postoje mali projekti u okviru kojih imaš mogućnost da uradiš neke analize i tako se lakše obezbjeđuju podaci. Ovdje nažalost nema interesovanja, nijesam kasnije radio niti pratio stanje populacije. Imam interes naučni, ali za to su potrebni vrijeme i sredstva, koja nedostaju osim da to finansiram o svome trošku. Ljude u Crnoj Gori, nažalost, takve stvari ne interesuju – kazao je Pešić.
NEDOSTAJU NAUČNI PODACI
Prema njegovim riječima, u Crnoj Gori upravo nedostaju projekti koji daju relevantne naučne podatke.
Za to, kaže on, nema sluha na nivou države, a i sam koncept monitoringa je postavljen tako da nijesu jasno razdvojene pozicije i uloge onoga ko prikuplja podatke i institucije koja na osnovu analize tih podataka donosi odluke.
– U situaciji kad ne postoje adekvatni podaci, temeljeni na kontinuiranom monitoringu, lakše je provući neke procjene uticaja i studije. Ponekad imam osjećaj da se kod nas ciljano radi da se onemogući dobijanje relevatnih podataka – smatra Pešić.
Ukazuje da se i u Evropi gradi i stvara, ali od svakog projekta znatan dio prihoda opredjeljuje se za oporavak i zaštitu životne sredine, što kod nas nije slučaj.
– Pritom, u naprednim društvima kojima težimo makar na papiru, monitorinzi i praćenje stanja u različitim ekosistemima izvodi se na osnovu tendera na kojima se nadmeću naučne institucije, razvijajući zdravu konkurenciju zasnovanu na rezultatima i kompetencijama za svaku konkretnu oblast – navodi Pešić.
Prema njegovim riječima, kod nas često stanje u nekoj oblasti prati ustanova koja potom donosi odluke, što je nespojivo jedno sa drugim.
– Slične vrste monopola imamo i u oblasti praćenja recimo zagađenja. A sve to ukazuje da smo daleko od realne ili vjerodostojne i objektivne slike – ističe sagovornik.
Smatra da primjer školjke to pokazuje, posebno u situaciji kada to nije nešto što bode oči, ne predstavlja „akutni problem“ niti proizvodi talas nezadovoljstva u javnosti.
– Procesi u prirodi su iz našeg ugla spori, ali uticaj invazivnih vrsta koje mogu da dovedu do poremećaja u ekosistemu – inače ugroženim organskim zagađenjem i devastacijom – odvijaju se zapravo veoma brzo. Pokazuje to bum koji je „zebra školjka“ doživjela na američkom kontinentu za tri i po decenije – zaključuje.
Izvor: Pobjeda
