Ako koncept propisa o lokalnim izborima koji je pripremilo Ministarstvo javne uprave (MJU) postane zakon, predsjednici opština moći će da bude opozvani s funkcija na zahtjev dvije trećine odbornika ili 30 odsto birača na lokalnom nivou, a odluku o tome donosiće glasači na referendumu.
“U oba slučaja skupština opštine (SO), u hitnom postupku, donosi odluku o raspisivanju referenduma’’, navodi se u konceptu zakona, koji je juče predstavio ministar javne uprave Maraš Dukaj sa članovima njegove radne grupe koja je pisala dokument.
Koncept predviđa neposredan izbor predsjednika opština, zamjenika predsjednika opštine, uvođenje sistema preferencijalnog glasanja za izbor odbornika i članova savjeta mjesnih zajednica, te depolitizaciju opštinskih izbornih komisija, kao i održavanje izbora u jednom danu.
Da bi, kako se navodi u predloženim odredbama, predsjednik opštine bio opozvan, potrebno je da na referendumu glasa jedna trećina od ukupnog broja upisanih birača i da za opoziv glasa najmanje 50 odsto plus jedan birač, od ukupnog broja izašlih.
Ta materija sada je regulisana Zakonom o izboru odbornika i poslanika i Zakonom o lokalnoj upravi.
Prema Zakonu o lokalnoj upravi, predsjednika opštine bira i razrješava SO i daje saglasnost na odluku o imenovanju i razrješenju potpredsjednika opštine.
Koncept zakon o lokalnim izborima predviđa da se predsjednik opštine i njegov zamjenik biraju na jedinstvenoj kandidatskoj listi neposrednim glasanjem.
“Kandidatura za predsjednika opštine i njegovog zamjenika potvrđuje se ako ima podršku najmanje 0,4 odsto birača u izbornoj jedinici, s tim da taj broj ne može biti manji od 50 da bi ova kandidatska lista bila prihvaćena. Da bi lista za predsjednika opštine i zamjenika predsjednika opštine bila prihvaćena, potrebno je da sadrži kandidate različitih polova”, piše u dokumentu.
Kako je objašnjeno, predsjednik opštine i njegov zamjenik se biraju na neposrednim izborima i svaki birač može glasati samo za jednu listu. S kandidatske liste koja dobije 50 odsto plus jedan glas od ukupnog broja važećih listića, izabrani su predsjednik i zamjenik predsjednika opštine. Ako nijedna kandidatska lista ne dobije 50 odsto plus jedan glas, opštinska izborna komisija (OIK) nakon 14 dana organizuje drugi krug glasanja za dvije liste koji su dobili najveći broj važećih glasova.
Sporan model izbora čelnika opština na osnovu političkih dogovora
U uvodnom dijelu predloženog propisa piše da je Vladina “Analiza funkcionisanja sistema lokalne samouprave” pokazala da postojeći model izbora predsjednika opštine nije adekvatan, niti usklađen sa savremenom međunarodnom praksom, budući da njegov legitimitet ne proizilazi neposredno iz izborne volje građana, već iz političkih dogovora unutar lokalnih skupština.
Podsjeća se da je u praksi često prisutan mehanizam tzv. “rotirajućih predsjednika opštine’’, kojim partije dogovaraju raspodjelu mandata tako da kandidat jedne stranke obavlja funkciju predsjednika tokom prve polovine mandata, a kandidat druge preuzima preostali period.
“Ova politička praksa, iako formalno nije zabranjena, duboko je sporna jer narušava stabilnost i funkcionalnost lokalne vlasti, a u pojedinim slučajevima dovodi do institucionalnih blokada”, navodi se.
Problemi u rotaciji predsjednika izazvali su decembarske vanredne izbore u Beranama, u Ulcinju je, takođe prošle godine, zbog toga prekomponovana vladajuća većina uz incidente. Sličnih slučajeva bilo je i prethodnih godina.
U konceptu zakonu ukazuje se i na sve češće probleme u završetku izbornog procesa, uključujući nemogućnost konstituisanja lokalnih parlamenata nakon izbora i situacija u kojima predsjednika opštine bira skupština kojoj je istekao mandat – što je suprotno principima demokratske legitimnosti.
To se desilo u Šavniku, gdje izbori ne mogu da se završe na dva izborna mjesta dvije i po godine, pa je lokalna skupština, kojoj je istekao mandat, ponovo za predsjednika te opštine izabrala Jugoslava Jakića. Slična situacija je i u Kotoru, gdje je za predsjednika opštine stari saziv SO ponovo izabrao Vladimira Jokića, jer Ustavni sud nije mogao da se izjasni o izbornim žalbama, pa konačni rezultati lokalnih izbora, održanih u septembru prošle godine, nijesu proglašeni.
Podaci iz Vladine analize, kako se dodaje, pokazuju da prosječna izlaznost građana na lokalnim izborima prelazi 60 odsto, što ukazuje na relativno visok stepen političke svijesti i izraženu volju građana da učestvuju u donošenju odluka putem izbornog procesa.
Među ključnim problemima u postojećem izbornom sistemu, navedeni su i politizovana izborna administracija, pojava “izbornog turizma”, odnosno prepisivanje birača iz jedne opštine u drugu radi uticaja na izborni rezultat i neadekvatna legislativa i neefikasna implementacija pravila o zastupljenosti žena u lokalnim parlamentima.
Zakon upućen Odboru za izbornu reformu
Predstavljajući koncept zakona o lokalnim izborima, ministar javne uprave Dukaj rekao je su skupštinskom Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu poslali predlog, “kako bi bio bolji i u skladu s evropskom praksom”.
Odgovarajući na pitanje novinara kako će se riješiti problem kad dođe do vanrednih izbora, Nina Blažić iz Ministarstva javne uprave je kazala da je predviđeno da se mogu održati prijevremeni, ali da je to predstavljeno kao izuzetak, te da mandat odbornicima izabranim na takvim izborima traje do opštih lokalnih izbora.
Predsjednik Državne izborne komisije Nikola Mugoša, rekao je da su ponudili rješenja koja su značajna za lokalni, a mogu se primjenjivati i na centralni nivo.
Zlatko Vujović, direktor Centra za monitoring (CEMI) i zamjenik predsjednika Globalne mreže nepristrasnih posmatrača izbora, saopštio je da je održavanje izbora u jednom danu praksa u svim državama regiona, osim u Srbiji i Crnoj Gori.
Na pitanje kako bi se riješila zastupljenost manjinskih naroda na lokalu, Vujović je odgovorio da način izbora mandata između partija ostaje isti, a da se bira redosljed.
“Sistem će prvo sabirati rezultate lista. Uticaj preferencijalnih glasova će biti izuzetno veliki, a partije su ipak zadržale kontrolu jer biraju kandidate”, kazao je.
On je dodao da njihov predlog predviđa i individualne kandidature, a da se spriječilo rasipanje, tretiraće ih kao manjinske liste – da se ti kandidati, ako pređu 0,7 odsto, tretiraju kao zbirna lista.
Novina biranje savjeta mjesnih zajednica na izborima
Ključna novina u izbornom sistemu, a koja je predložena konceptom zakona, odnosi se na biranje savjeta mjesnih zajednica na izborima.
“Izbori za članove savjeta mjesnih zajednica održavaju se istog dana kad i izbori za odbornike skupštine opštine i izbori za predsjednika i zamjenika predsjednika opštine”, piše u dokumentu.
Izbore za savjet mjesne zajednice raspisuje skupština opštine, a bira se tri, pet, sedam ili devet članova.
Biraju se tri člana u mjesnoj zajednici na čijoj teritoriji ima prebivalište do 1.000 punoljetnih državljana, a pet u mjesnoj zajednici na čijoj teritoriji ima prebivalište 1.001 – 4.000 punoljetnih državljana.
Sedam članova bira se u mjesnoj zajednici na čijoj teritoriji ima prebivalište 4.001- 8.000 punoljetnih državljana, a devet u mjesnoj zajednici s preko 8.000 punoljetnih državljana.
Izvor: Vijesti
