Sergej Mihailovič Ejzenštajn (23. januar 1898. — 11. februar 1948) sovjetski reditelj i filmski teoretičar. Najpoznatiji filmovi: „Oklopnjača Potemkin“, „Oktobar“, „Aleksandar Nevski“.
Među istoričarima filma postoji uvjerenje da je upravo Sergej Ejzenštajn najviše doprinio razvoju montaže, ne samo kao tehničkog postupka povezivanja kadrova, nego i kao načina da se filmski jezik bitno izmijeni i unaprijedi. Sa Lavom Kulješevim je imao izuzetno značajan teoretski rad na polju razvoja montaže.
Cijelo djelo Sergeja Ejzenštajna karakteriše inovativna upotreba montaže, ritma, odabira dominantnih motiva, vrste osvetljenja, u poslednjem filmu i upotreba boja.
Život i djelo
Otac mu je bio Jevrejin koji je prihvatio pravoslavlje, a majka Ruskinja.
U svojim prvim filmovima nije koristio profesionalne glumce. Bavio se pitanjima klasnih konflikta u kojima su glumci imali stereotipne uloge. Ejzenštajn je bio odan idejama komunizma a Staljin je odlično shvatao značaj filma kao propagandnog oružja.
1925. Ejzenštajn režira „Oklopnjača Potemkin“. Centralni komitet KPSS je organizovao obilježavanje jubileja revolucije iz 1905, a narodni komesari Lunačarski i Maljevič su angažovali Ejzenštajna da napravi film posvećen ovoj komemoraciji. Od mnoštva događaja, Sergej je odabrao pobunu na oklopnjači kao centralni motiv filma.
U jesen 1928. godine napušta Sovjetski Savez i odlazi na dvogodišnje studijsko putovanje po Evropi sa saradnicima Edvardom Tiseom i Grigorijem Aleksandrovim. Tamo ih je poslala komunistička partija kako bi usavršili saznanja o tehnici zvučnog filma. Napravio je jedan film u Francuskoj (Sentimentalna romansa iz 1930). Studio Paramaunt ga 1930. poziva u SAD i nudi ugovor na 100.000 dolara. Ejzenštajn stiže u Njujork 20. maja. Trebalo je da ekranizuje jedan od romana Teodora Drajzera, ali se od tog projekta odustalo zbog sukoba reditelja i producenata. Time dolazi u poziciju da ga prijatelji Epton Sinkler i Čarli Čaplin spašavaju od neke vrste progona. Odlazi u Meksiko da snima film za bračni par Sinkler, ali se i tu njegova umjetnička priroda susreće sa, za njega u to vrijeme neprihvatljivim uslovima stvaranja. Film o Meksiku nije dovršen, a Staljin ga u međuvremenu poziva nazad u SSSR. Od snimljenog materijala je 1933. izmontirana verzija filma „Gromovi nad Meksikom“, kasnije poznatog kao „Živio Meksiko!“ (Que Viva México!).
1938. prikazan je prvi Ejzenštajnov zvučni film, „Aleksandar Nevski“. On opisuje istorijsku bitku Rusa i tevtonskih vitezova iz 13. veka na zaleđenom Čudskom jezeru. Filmom dominira ideja patriotizma i stoga je intenzivno korišćen kao propaganda u SSSR-u tokom Drugog svjetskog rata.
Ejzenštajnov boravak na zapadu ga je učinio sumnjivim u očima Staljina i komunističke nomenklature. Rad na nekim filmovima je otkazan, a rad na filmu „Ivan Grozni“ je često ometan. Prvi dio ovog filma iz 1944. primljen je sa simpatijama i nagrađen je, dok je drugi dio bio cenzurisan i nije prikazan sve do 1958. U nastavku filma, Ivan nije prikazan kao heroj već kao paranoični tiranin. Neki djelovi su snimljeni u koloru, zahvaljujući njemačkim kolor kamerama zaplijenjenim u bici kod Staljingrada. Treći dio filma, iz 1946, konfiskovala je komunistička partija.
Sergej Ejzenštajn je umro od srčanog udara, 11. februara 1948. u Moskvi.
Djela
Dnevnik Glumova (Dnevnik Glumova, 1923)
Štrajk (Stačka, 1925)
Oklopnjača Potemkin (Bronenosec „Potemkin“, 1925)
Oktobar: deset dana koji su potresli svijet (Oktяbrь: Desяtь dneй, kotorыe potrяsli mir, 1927)
Staro i novo (Generalьnaя liniя ili Staroe i novoe, 1929)
Sentimentalna romansa (Sentimentalьnый romans/Le Romance sentimentale, 1930)
Zemljotres u Oahaki (Zemletrяsenie v Oahake, dokumentarni film iz 1931)
Živio Meksiko! (¡Que Viva México!, Da zdravstvuet Meksika!, nedovršen film, 1930-1932)
Bežin lug (Bežin lug, nedovršen film, 1935 – 1937)
Aleksandar Nevski (Aleksandr Nevskiй, 1938)
Kanal Fergana (nedovršen film iz 1939)
Ivan Grozni:
prvi dio (1945)
drugi dio (1946/1958)
treći dio (1946, nezavršen)
Za Press priredio: Dragan Leković
