Tribina “Riječ“ UKCG je sinoć u Manastiru ”Sv Simeon Mirotočivi” tradicionalno organizovala književno veče povodom Svjetskog dana knjige i autorskih prava, praznika knjige koji se svakog 23.aprila proslavlja širom svijeta.
Otvarajući veče, potpredsjednica Udruženja književnika Crne Gore i urednica Tribine ”Riječ” Milica Kralj je istakla da je ”Odluka o obilježavanju 23.aprila kao praznika knjige donijeta na Generalnoj konferenciji UNESKO-a 1995.godine u Parizu kao datum koji povezuje rođenje i smrt Viljema Šekspira i smrt Migela de Servantesa, nezaobilaznih klasika svjetske književnosti. Osnovna pitanja iz oblasti autorskih prava ozvaničena su Bernskom konvencijom 1886.godine, dok je kod nas to poglavlje obuhvatao Zakon o
zaštiti autorskog prava iz 1968.godine.
Nedavno je, navela je Kralj, Ministarstvo kulture i medija donijelo Nacrt razvoja nacionalne kulture od 2023.do 2027.godine i poslalo ga institucijama kulture na razmatranje. Kralj je iznijela nekoliko predloga, odnosno zahtjeva koji se tiču učešća UKCG u kreiranju nacionalne kulture, a to je sledeće:
- Obezbjeđivanje odgovarajućeg prostora za UKCG, kao i za časopise
„Stvaranje“, Knj, zapis i Skver;
– Učešće na književnim manisfestacijama („R.Ratković“;
– Državne nagrade (Miroslavljevo jevanđelje, „Stefan Mitrov
LJubiša“, Njegoševa, Ratkovićeva…); - Zakonski okvir za nagradu „Marko Miljanov“ UKCG;
– Konkursi Ministarstva kulture (pravednija dodjela sredstava);
– Mogućnost zaposlenja nezaposlenih članova UKCG;
– Učešće na književnim manifestacijama („Risto Ratković“, Barski
ljetopis, Budva: Trg pjesnika… i druge koje finansira Ministarstvo
kulture; - Nacionalne penzije za istaknute stvaraoce, ili određeni novčani
iznos; - Prevodi knjiga članova UKCG (sredstva…);
- Obezbjeđivanje određenih novčanih sredstava za panoramsko
stvaralaštvo preminulih članova UKCG; - Kandidovanje reprezentativnog člana UKCG za Evropske nagrade…
Kralj je govoreći o istoriji knjige kao takve povukla presjek od glinenih ploča Asiraca i Vavilonaca, Egipćana koji su pisali na drvetu pa sve do starih Slovena koji su rezali crte na drvetu. Kralj je navela kako je tek sa preradom papirusa, egipatske biljke, počinje prava istorija knjige. Na papirusu su sačuvani najstariji prepisi antičke književnosti. Papirus je nadživio antički svijet i bio u upotrebi sve do 11.vijeka kad ga je sasvim potinsuo pergament, materijal od presovane kože. Rukopisi pisani na papirusu imali su oblik svitka, ali od 6.veka svitak potiskuje pergamentski kodeks – oblik koji će iz skriptorija preći u štampariju i sačuvati se do naših dana. Potom su Kinezi u srednjem vijeku pronašli papir. Čiju su tajnu otkrili Arapi još u 8.vijeku. Sve do pojave Gutenbergove štamparije(1453) knjige su se prepisivale rukom i često bogato ukrašavale. Sa pojavom štampane knjige dolazi novo razdoblje u razvoju naše civilizacije, nazvano „civilizacijom knjige“. Uporedo da razvojem i usavršavanjem načina pisanja, mijenja se i usavršava i samo pismo, prolazeći put od piktografskog crtanja d-pisanja do razvijenog alfabeta. Od piktografskog (slikovnog) pisma koje je poruku izražavalo pomoću slika ljudi, životinja, predmeta, pa čak i fantastičnih bića, kome je prethodila duga istorija slikanja na kamenu (petrogrami, pećinsko slikarstvo i urezivanje u kamen (petroglif), ono je prešlo u ideogramski stadijum ili logografsko pismo. U svom razvoju pismo je bilo i hijeroglifsko (u Statrom Egiptu), klinasto (u Mesopotamiji, kod Sumeraca i Akađana od 4.milenijuma do 1.vijeka prije n.e.), istočno od te oblasti sve do Pacifika i zapadno do egejskog svijeta, prvi put su u istoriji nastali potpuni sistemi pisanja, koji pored sumerskog, kineskog i egipatskog, obuhvataju i protoelamitsko pismo iz 3.milenijuma, protoindijsko (oko 22oo.p.n.e) zatim kritsko ili minojsko na Kritu i grčkom kopnu (2000-1200g) i hetsko u Anadoliji. Od grčkog pisma na Zapadu nastala je (posredstvom ertrurskog) latinica, a na Balkanu i Istočnoj Evropi glagoljica i ćirilica…
Prva štamparija na Balkanu, konstatovala je Kralj, prva u Crnoj Gori, druga ćirilska kod Južnih Slovena (prva je osnovana u Krakovu 1491) bila je Štamparija Crnojevića, prva državna štamparija, koja je radila na Cetinju od 1493.do 1496.godine. U njoj su štampane četiri knjige: Oktoih prvoglasnik (završen 4.januara 1494), Oktoih petoglasnik (1494), Psaltir s posledovanjem (1495), Trebnik (Molitvenik)1496. Njen osnivač bio je Đurđe Crnojević, a glavni štampar jeromonah Makarije, koji je posle pada Crnojevića države (1496) prešao u Rumuniju i u Trgovištu osnovao ćirilsku štampariju, koja je ujedno bila i prva rumunska štamparija. U njoj je štampao nekoliko crkvenih knjiga, među kojima i jedan Liturgijar (1507).
„Ni jedna knjiga u to doba pečatana u Jevropi ne nadmašuje svojom lepotom one knjige što su tada u Crnoj Gori štampane“ zapisao je Ljuba Nenadović dok je Pavle Šafarik smatrao da je to najljepši uzorak ćirilske štampe.
Božidar Vuković: „Molim i preklinjem pojce, čitaoce i prepisivače, ako nešto bude pogrešno, da isprave, i nas koji smo se ovim trudom bavili blagoslove, a ne kunu, jer nije pisao sveti duh niti anđeo, već ruka grešna i ovozemaljska i duša izmučena jedna i grešna.“ Iz Pogovora Psaltira.
Kralj je svoje predavanje o istoriji knjige završila Aristofanovim stihom: ”O riječi, duh se u visinu uzvije…! Srećan nam Dan knjige!”
Sofija Simović je pozdravljajući prisutne navela kako ovaj datum ima jaku simboliku jer su se toga dana preselili u vječnost Migel de Servantes i Viljem Šekspir, pisci koji su Eliotski rečeno, u različitim nacionalnim kulturama, jednako veliki. Pisci koji su inspiracija i hod ka ostvarenju sna, umjetnicima širom svijeta, tvorci remek djela svjetske književnosti… Tradicija posvećena danu knjige traje od 1923 god, kada su u Kataloniji, ljubitelji književnosti odlučili da svetkuju dan rođenja Migela Servantesa. Zanimljivo je, kazala je Simović, da je postajao običaj da na ovaj dan muškarci ženama poklanjaju ruže, a žene muškarcima knjige. Tim povodom, na mom stolu su i ruže i knjige… Toga dana svi knjižari bi prodavali knjige po simboličnoj cijeni, pa se još u tom vremenu dan knjige pretvorio u istinsku svetkovinu.
”Širom svijeta tvorci i ljubitelji knjige večeras svjedoče da je pisana riječ neprolazna, da je sačuvala i očuvala ljudski rod, počev od prvog slova, od zapisa na kamenu, na drvetu, od otkrovenja, od Epa o Gilgamešu, najstarijeg epa ikad napisanog, od poslanica i žitija, od knjige nad knjigama, od pjesme nad pjesmama, od starog i novog zavjeta, od Jevanđelja. Od svjetlosti i svetosti SVETOG PISMA, u čijim koricama je smješten tok čitave svjetske istorije, od početka sve do kraja svijeta, navela je Simović.
Svako od nas ima svoju zvijezdu, kao što svako od nas ima svoju knjigu. Naročito na ovaj dan, inspirativno je pitanje – koju bi knjigu ponio na pusto ostrvo? Sa 20 godina sa sobom bih ponijela Zločin i kaznu, sa 25 – Derviš i Smrt, sa 30 – Kamijevog Stranca, sa 40 godina ponijela bih Sveto pismo, a danas, Malog Princa, najčitaniju knjigu posle Biblije, konstatuje Simović.
”Ne mogu i neću da na ovaj dan ne pomenem velikog genija, koji je imao posebnu moć da samo jednim čitanjem zapamti knjigu od prve do zadnje strane. Genija koji je putovao kroz vrijeme i koji je zapisao da nijedan čovjek koji je postojao nije mrtav, a koga drugog nego Nikolu Teslu, za koga je Mark Tven kazao da se nije posvetio pronalascima, bio bi izvanredan književnik. Tesla je bio zaljubljen u riječ, kako usmenu, tako i pisanu, pa ne čudi što su autobiografski spisi sakupljeni u knjizi ,,Moji izumi”, prikaz jedne samosvojne, bogate, kosmičko-poetske, a nadasve mistične ličnosti. Nije slučajno što je Tesla u momentu preseljenja u onu višu svjetlost, u ruci držao knjigu ”Vukove narodne pjesme” i to otvorenu baš na pjesmi ,,Smrt majke Jugovića”. Šta da kažem za kraj, a da ne naljutim sve one koji riječju obilježiše i ono prošlo, i sadašnje i buduće vrijeme”, upitala je Kralj.
”Na početku svega bješe rijec, i na samom kraju preživjeće samo one riječi koje nikada nismo izgovorili i po njima će dugo da se pamti naš boravak ovdje. Zato čitajmo, nije važno koje je doba dana i noći, uzmimo knjigu u ruke, osjetimo taj dodir papira i duše, taj miris slova, onaj zov iznutra, duhovno pročišćenje, ono posebno viđenje stvari i pojava. Mislim da moramo čitati one knjige koje nas grizu i napadaju. Knjiga mora biti sjekira za zamrznuto more u nama, rekao je veliki Kafka. ”Srećan nam Svjetski dan knjige!!!, zaključila je SImović.
Autor: Dragan Leković
