Smješten u modernoj Turskoj, antički grad Pergam je danas nijemi svjedok veličine i sjaja Pergamske kraljevine – nastale nakon smrti Aleksandra Velikog.
Posle smrti Aleksandra Velikog, 323. godine p.n.e., njegovo carstvo je polako počelo da se raspada. Vlast je podijeljena, a gradovi poput Aleksandrije, Antiohije ili Pergama su postajali sve važniji. Na čelu poslednjeg se nalazio Fileter, prvi iz dinastije Atalida kome je dijadoh Lizimah povjerio grad. Vremenom on dobija potpunu autonomiju i zajedno sa sve većom ličnom moći, grad dobija na značaju.
Mjesto koje je izabrano za izgradnju akropolja bio je rt nad dolinom rijeke Selinus i nalazilo se na 335 m nadmorske visine. Podignute su i vještačke terase da bi se optimizovao pogled i prostor oko njegovih zgrada. Sam inženjerski rad predstavljao je revoluciju u arhitekturi tog vremena, jer se prvi put jedan grad integrisao u okolni pejzaž. Rezultat je bio polis na tri nivoa koji je završen tokom četrdeset godina Fileterove vlade, ali koji je nastavio da raste i da se razvija za vrijeme njegovih nasljednika.
Najviši dio Pergama je služio za vjerski, stambeni i vojni život. Fileter ga je posvetio Atini, boginji ratnici čije svetilište je zauzimalo centralno mjesto. U njenom okruženju podigao je palatu, kao i prostorije u kojima su živjeli vojnici. Ipak, njegov najveći dragulj je bila biblioteka izgrađena za vrijeme Atala I, trećeg kralja dinastije. Atalidi su uvijek pokazivali veliku brigu za kulturu. Što ih je navelo da sakupe više od 200.000 naslova, od kojih će mnoge Marko Antonije ponijeti kao vjenčani poklon Kleopatri.
Biblioteka u Pergamu bila je druga po veličini i po važnosti u antičkom svijetu, odmah iza Aleksandrijske. Njena unutrašnjost je takođe služila kao škola za gramatičke studije, iako je bila fokusirana na stoičku filozofiju. Ovaj kulturni procvat, privukao je brojne umjetnike koji su bili spremni da razmijene klasični grčki stil za uticaje koje je Aleksandar Veliki ostavio za sobom prije smrti.
Ogroman grad prelazi u ruke Rimljana
U najboljem slučaju, grad Pergam je brojao do 60.000 stanovnika. A svi oni su mogli da uživaju i u najvećem pozorištu na svijetu, čiji kapacitet je iznosio – 10.000 gledalaca, i terasu sa koje se pružao pogled na dolinu. Na jednoj njenoj strani nalazio se hram posvećen Dionisu, dok je njen najviši dio krunisao Trajanov hram.
Dok je njegov najravniji dio, iskorišćen za izgradnju stambene četvrti. Nakon što je prošao kroz nekoliko ruku, poslednji kralj Atal III je zavještao Pergam Rimljanima, koji su ga učinili prestonicom svog carstva u Maloj Aziji radi lakšeg kontrolisanja Egejskog mora.
Njegov konačni pad se dogodio tek decenijama kasnije, kada je političar Tiberije Grako predložio da se blago iz grada podijeli Rimljanima. Senat je odbio ponudu i nakon Grakove smrti, grad je pretrpio nekoliko pobuna zbog kojih je izgubio dio svog nasleđa.
Njegova najpoznatija i istaknutija građevina – Zevsov oltar je nakon otkrića i kupovine Njemaca od osmanlijskih vlasti bio predmet mnogih sporova. Staljin ga je dobio tokom Drugog svjetskog rata i tek 1959. godine je vraćen Njemačkoj kao ključni dio Pergamskog muzeja, koji se nalazi u Berlinu. Od 2014. godine ovaj čuveni oltar se nalazi na restauraciji, a prema riječima tima koji radi na njemu on će za javnost biti dostupan tek za dvije ili tri godine.
Izvor: National Geographic.rs
