Tom i Džeri (engl. Tom and Jerry), animirani likovi iz istoimenih kratkih crtanih filmova, stvorenih 1940. godina. Filmovi prikazuju rivalstvo između Toma, plavog mačka i Džerija, smeđeg miša.
Vilijam Hana i Džozef Barbera bili su prvi scenaristi i reditelji ovih crtaća. Od 1940. do 1958. kompanija MGM proizvela je 114 crtanih filmova o Tomu i Džeriju. Nakon nešto spoljašnjih produkcija 1960-ih, Tom i Džeri su se ponovno pojavili u seriji crtanih filmova pod produkcijom Hana i Barbera Produkcija i Filmejšn Studios. Prvi crtani film u kojem su se pojavili zvao se “Puss Gets the Boot” (Maca je dobila otkaz) iz 1940. godine.
Stripska verzija
Tom i Džeri se u stripu prvi put pojavljuju od 1942, a njihovo izlaženje traje do danas širom svijeta.
U 1980-im Vjesnikova pres agencija iz Zagreba je licencno proizvodila i objavljivala ovaj strip po scenariju Lazara Odanovića i sa crtežom Zdravka Zupana.
Istorija
„Tom i Džeri” je bila uobičajena fraza za mlade koji su se upuštali u raskalašno ponašanje u Londonu tokom 19. vijeka. Izraz potiče iz romana (objavljenog 1821.) Život u Londonu, ili Dani i noći Džerija Hotorna i njegovog elegantnog prijatelja Korintijana Toma, pisca Pirsa Igana.
Hana-Barberina era (1940–1958)
U junu 1937, animator i pripovjedač Džozef Barbera počeo je da radi za Ajsingovo odjeljenje za animaciju pri MGM-u, tada najvećem studiju u Holivudu. On je saznao da suvlasnik Luis B. Majer želi da poveća odsjek animacije podstičući umjetnike da razviju neke nove likove iz crtanih filmova, nakon neuspjeha sa svojim ranijim serijama crtanih filmova zasnovanim na stripu Kapetan i djeca. Barbera se tada udružio sa kolegom animatorom iz odeljenja Ajsing, rediteljem Vilijamom Hanom i ponudio nove ideje, među kojima je bio i koncept dva „ravnopravna lika koji su uvijek bili u sukobu jedan sa drugim“. Jedna rana zamisao uključivala je lisicu i psa prije nego što su odabrali mačku i miša. Par je o svojim idejama razgovarao sa producentom Fredom Kvimbijem, tadašnjim šefom odsjeka za kratki film koji im je, uprkos nedostatku interesovanja za to, dao zeleno svijetlo za produkciju jednog kratkog filma.
Prvi kratki film, Puss Gets the Boot, prikazuje mačku po imenu Džasper i neimenovanog miša, koji je nazivan Džinks u predprodukciji, i afroameričku kućnu pomoćnicu po imenu Mami Dvije Cipele. Leonard Maltin opisao je film opisao kao „veoma novo i specijalno djelo koje je trebalo da promijeni MGM-ov kurs produkcije crtanih filmova“ i time je uspostavljena uspješna Tom i Džeri formula – komične jurnjave mačke i miša sa urnebesnim gegovima. Film je prvi put javno prikazan 10. februara 1940. Nakon što im je uprava savjetovala da više ne produkuju, stvaralački par se usredsredio na druge crtane filmove, uključujući Gallopin’ Gals (1940) i Officer Pooch (1941). Stvari su se promijenile, međutim, kada je poslovna žena iz Teksasa Besa Šort poslala pismo MGM-u sa pitanjem da li će biti proizvedeno još crtanih filmova sa mačkom i mišom, što je pomoglo da se ubijedi menadžment da naruče seriju. Na studijskom takmičenju za preimenovanje oba lika prevagnuo je animator Džon Kar, koji je predložio mačka Toma i miša Džerija. Kar je dobio nagradu za prvo mjesto u iznosu od 50 dolara. Navodi se, mada za to nema posebnih dokaza, kako su imena izvedena iz priče Dejmona Ranjona iz 1932. godine, koji ih je preuzeo iz naziva popularnog božićnog koktela, koji je i sam izveden iz jedne scenske predstave Vilijama Monkrifa 1821. godine, koja je, opet, adaptacija Pirs Iganove knjige iz 1821. godine: Život u Londonu, odakle i potiču ta imena. Film Puss Gets the Boot je postigao veliki uspjeh kod kritičara, zaradivši nominaciju za Oskara za najbolji kratki animirani film 1941.
Nakon što je MGM dao zeleno svijetlo da Hana i Barbera nastave sa radom, studio je ušao u produkciju drugog crtanog filma o Tomu i Džeriju, The Midnight Snack (1941). Par je nastavio da radi na seriji narednih petnaest godina karijere. Rano u seriji, Džeri nikada ne bi započeo sukob, a u crtanim filmovima bi tipično na kraju Tom bio gubitnik. Serija je razvila brži, energičniji i nasilni ton koji je inspirisan radom kolege iz MGM-a Teksa Ejverija. Hana i Barbera su napravili manja prilagođavanja u izgledu Toma i Džerija kako bi „graciozno starili”. Džeri je nastavio da gubi težinu i svoje duge trepavice, dok je Tom izgubio svoje zubčasto krzno radi glatkijeg izgleda, imao je veće obrve i dobio je bijelo i sivo lice sa bijelim ustima. U početku je zauzimao četvoronožni stav, poput prave mačke, da bi postao sve više i gotovo isključivo dvonožac.
Hana i Barbera su produkovali 114 crtanih filmova za MGM, od kojih je trinaest nominovano za Oskara za najbolji kratki film, a sedam je pobijedilo, čime je prekinut niz pobjeda studija Volta Diznija u ovoj kategoriji. Tom i Džeri su osvojili više Oskara nego bilo koja druga animirana serija zasnovana na likovima. Barbera je odredio striktni budžet od 50.000 dolara za svaki film o Tomu i Džeriju, što ih navelo da „odvoje vrijeme da posao valjano odrade”. Izrada tipičnog crtanog filma trajala je oko šest nedjelja.
Prema tadašnjoj standardnoj praksi američke animacione produkcije, Hana i Barbera nisu unaprijed radili na scenariju. Nakon što bi zajedno smislili ideju o crtanom filmu, Barbera bi postulirao priču crtanjem ploče sa pričama i obezbijedio dizajn likova i animacije. Hana bi izradio vremenski raspored animacije – planirajući muzičke i temporalne ritmove i akcente po kojima bi se radnja animacije odvijala – a zatim bi animatorima dodijelio njihove scene i nadgledao rad. Osim toga, Hana bi u filmovima snimao sopstvene glasovne izraze, posebno, Tomove brojne, bolne vriskove.
Džin Dajčova era (1961–1962)
1961. MGM je oživjela franšizu Toma i Džerija i iznajmila u Pragu evropski studio za animaciju, Rembrandt Films, za proizvodnju 13 kratkih Tom i Džeri filmova. Sve te filmove je režirao Džin Dajč, a producirao Vilijam L. Snajder. Dajč je sam napisao većinu tih filmova, uz povremenu pomoć Larza Borna i Eli Bajer dok je Štepan Koniček obezbijedio muzičke partiture. Zvučne efekte su produkovali kompozitor elektronske muzike Tod Dokstader i Dajč. Većinu glasovnih efekata i glasova u Dajčovim filmovima dali su Alen Svift i Dajč.
Dajč navodi da, kao „UPA čovjek“, nije bio ljubitelj crtanih filmova Toma i Džerija, smatrajući da su „bespotrebno nasilni“. Međutim, nakon što je dobio zadatak da radi na seriji, brzo je shvatio da „niko [nasilje] ne uzima za ozbiljno”, i da je to samo „parodija preuveličanih ljudskih emocija”. Takođe, stekao je uvid u ono što je smatrao „biblijskim korijenima“ u sukobu Toma i Džerija, slično Dejvidu i Golijatu, navodeći „Tu osjećamo vezu sa ovim crtanim filmovima: mali momak može pobijediti (ili bar preživjeti) da se bori još jedan dan“.
Za Press priredio: Dragan Leković
