Pismo na dvije stranice koje je napisao Albert Ajnštajn u kojem upozorava Frenklina D. Ruzvelta – tadašnjeg predsjednika SAD – da bi nacistička Njemačka mogla da iskoristi nuklearna istraživanja za pronalazak atomske bombe biće na prodaju na aukciji „Kristiza“ u septembru sa procijenjenom vrijednošću od četiri miliona dolara.
Ajnštajnovo pismo – jedno od dva koje je teorijski fizičar sastavio u kolibi na sjevernoj obali njujorškog Long Ajlenda sa kolegom naučnikom Leom Silardom – upozorava da njemačka vlada aktivno podržava nuklearna istraživanja i da može da napravi „izuzetno moćne bombe” poput one koje su na kraju primijenile SAD na kraju Drugog svjetskog rata.
Ajnštajn poziva američku vladu da učini isto. Ruzvelt je odgovorio tako što je formirao komitet koji je bio preteča projekta „Menhetn“ na čelu sa Robertom Openhajmerom koji je izgradio bombe bačene na Hirošimu i Nagasaki u Japanu, okončavši Drugi svjetski rat i započevši nuklearno doba.
Pismo koje je otac opšte teorije relativnosti poslao predsjedniku nalazi se u Ruzveltovoj biblioteci i muzeju u Hajd park u Njujorku. Ali drugu verziju – potpisanu i nešto kraću – prodaje imanje pokojnog suosnivača „Majkrosofta“, Pola Alena.
Alen, strastveni kolekcionar, sakupio je kolekciju umjetničkih djela koja je nedavno prodata na aukicji u „Kristizu“ za 1,6 milijardi dolara, kao i skoro sve što se odnosi na Džimija Hendriksa, kupio je pismo od izdavača i trećeg predsjedničkog kandidata Malkolma Forbsa 2002. godine za 2,1 miliona dolara.
Volstrit džornal navodi da je to prvi istorijski dokument 20. vijeka koji je plaćen milion dolara. Malkolm Forbs je pismo prethodno stekao iz Silardove kolekcije.
Aukcijska kuća „Kristiz“ ima iskustvo sa Ajnštajnovim suvenirima. Prethodno je prodao fizičarevo takozvano Božje pismo – u kojem je napisao da „riječ Bog za mene nije ništa drugo do izraz i proizvod ljudske slabosti“ – za skoro tri miliona dolara 2018. godine.
Ali malo je vjerovatno da će pismo oboriti rekord od 13 miliona dolara postavljen 2021. za jedan od rijetkih preživjelih zapisa koji detaljno opisuje njegovu teoriju opšte relativnosti.
S obzirom na to da je tržište umjetničkih djela prilično zamrlo, aukcijska kuća predviđa da bi tržište istorijskih artefakata moglo privući ponuđače, posebno one koji dijele trenutnu zabrinutost oko nove, trosmjerne trke u nuklearnom naoružanju između SAD, Rusije i Kine, pored uspjeha prošlogodišnjeg Oskarom nagrađenog biografskog filma o Openhajmeru.
Mark Porter, predsednik „Kristiz Amerika“ naveo je da je Pol Alen „nesumnjivo znao da je to jedan od najvažnijih dokumenata u istoriji 20. vijeka, i da to nije ona vrsta predmeta koji vise na zidu kancelarije”. Alen je, kako je istakao, pismo čuvao pažljivo i dalje od sunčeve svjetlosti.
Pismo od 2. avgusta 1939, manje od mjesec dana prije nego što je Njemačka napala Poljsku, počinje riječima: „Gospodine, Nedavni rad u nuklearnoj fizici učinio je vjerovatnim da se uranijum može pretvoriti u novi i važan izvor energije.“
U pismu koje je poslato Ruzveltu, Ajnštajn je napisao: „Možda je moguće uspostaviti nuklearnu lančanu reakciju u velikoj masi uranijuma… a ovaj novi fenomen bi takođe doveo do izgradnje bombi.“
Nuklearna reakcija trenutno zaokuplja pažnju Alenovog partnera iz „Majkrosofta“, Bila Gejtsa, koji je nedavno najavio da je spreman da uloži milijarde u projekat nuklearne elektrane sljedeće generacije u Vajomingu.
Gejts je rekao za Si-Bi-Es da njegov startap “TerraPower” očekuje da će 2030. godine završiti novi reaktor koji koristi tečni natrijum umjesto vode kao rashladnu tečnost. „Uložio sam preko milijardu, a uložiću još milijarde“, naveo je Gejts.
Takođe kompanije poput „Majkrosofta“ i „Gugla“ su izrazile interesovanje za novu generaciju nuklearnih elektrana kako bi zadovoljile rastuće potrebe za strujom za pokretanje centara za skladištenje podataka za koje se očekuje da će se dramatično povećati.
Međunarodna agencija za energiju je procijenila da će globalna potražnja za električnom energijom za potrebe vještačke inteligencije, centara podataka i kriptovaluta 2026. godine porasti najmanje na 800 teravat sati, što je povećanje od skoro 75 odsto u odnosu na 460 TWh u 2022.
Izvor: RTS/Guardian
